Liệu cầu vượt nhẹ có trở thành “mốt”, thành hiệu ứng? Hậu quả của việc áp dụng đồng loạt là gì? Trước băn khoăn này, TS Hồ Tuấn Sỹ, một chuyên gia cầu đường, đã có những phân tích.

Nguy cơ phá vỡ kiến trúc thành phố

Hai cầu vượt nhẹ vừa khánh thành tại nút giao thông Thái Hà-Chùa Bộc và Láng Hạ-Huỳnh Thúc Kháng, Hà Nội, chỉ mới mang lại cho người dân Thủ đô được cảm giác giải thoát nạn ùn tắc giao thông (UTGT). Tuy nhiên, xét ở góc độ cảnh quan kiến trúc, là quá xấu. Tại sao TP. Hà Nội không tổ chức cuộc thi về kiến trúc cho từng cây cầu vượt, để đảm bảo mục tiêu phù hợp với cảnh quan ngay tại nút giao đó? Thực tế đã và đang được áp dụng là hàng loạt cầu vượt dành cho người đi bộ là bản sao của các cây cầu vượt bộ hành của TP. Thẩm Quyến, Quảng Châu (Trung Quốc). Tại các thành phố này, cầu vượt bộ hành được bố trí tại các đại siêu thị, nhà máy lắp ráp cấu kiện điện thoại... Hà Nội cũng đã bố trí các cây cầu vượt tại các vị trí có đông người như trước cổng trường ĐH (ĐH GTVT, ĐHQG Hà Nội), BV (BV Bạch Mai…). Tuy nhiên, nếu qui hoạch TP. Hà Nội chỉ rõ sau năm 2012 sẽ di dời các trường ĐH, BV khỏi nội đô, thì lúc đó các cây cầu vượt này có còn phù hợp?

Cầu vượt Thái Hà – Chùa Bộc.

Tương tự, qui hoạch giao thông Hà Nội hiện tại đáp ứng cho bao nhiêu dân số? Sau 5 - 10 năm nữa, khi cơ cấu, qui hoạch giao thông được định hình lại, thì các cây cầu vượt nhẹ có phải tháo dỡ?

Cảnh quan kiến trúc của 2 ngã tư Thái Hà-Chùa Bộc và Láng-Huỳnh Thúc Kháng hoàn toàn khác nhau, nhưng 2 cầu vượt đã được thiết kế y nhau. Phó chủ tịch UBND TP. Hà Nội Nguyễn Văn Khôi cũng đã chỉ đạo trong năm 2012 phải hoản thành 7 chiếc cầu vượt nhẹ. Nếu cứ “bổn cũ soạn lại”, liệu Hà Nội có cầu vượt nào khác với nét kiến trúc riêng không? Và nếu có cả chục cây cầu vượt giống nhau, được bố trí khắp TP. Hà Nội như một ma trận cầu vượt nhẹ, đó sẽ là nguyên nhân phá vỡ cảnh quan, kiên trúc chung của thành phố.

Chỉ là giải pháp tình thế

Tổng mức đầu tư cho các cầu vượt nhẹ thấp do 2 nguyên nhân chính: Không tốn chi phí giải phóng mặt bằng, thi công nhanh và đặc biệt do tải trọng thiết kế thấp nên chi phí cho kết cấu móng hạ không đáng kể. Tuy vậy, nếu  cứ sa vào cách lý giải là tiết kiệm chi phí do có thể tháo lắp dễ dàng, thì các nhà quản lý dễ bị nhầm, bởi kết cấu có thể được sử dụng lại (sau khi tháo lắp) chỉ là một phần của kết cấu thượng bộ cầu, chiếm chi phí nhỏ so với tổng giá trị dự án. Toàn bộ móng cầu, mặt cầu không thể tái sử dụng.

Mặt khác, theo nguyên tắc, khi đặt một cây cầu vượt tại một ngã tư, dòng phương tiện theo một chiều sẽ không bị xung đột, do đó tốc độ lưu thông qua nút giao sẽ tăng lên, số điểm xung đột giảm xuống, nên bài toán UTGT tại nút đó coi như được giải quyết. Tuy vậy, dòng xe này sẽ chạy nhanh hơn đến một ngã ba, hoặc một ngã tư kế tiếp, và khi đó, nút giao kế tiếp sẽ chịu áp lực giao thông lớn hơn thường lệ, và UTGT tại nút giao đó sẽ trở nên quá tải. Vì vậy bài toán chống UTGT xét về mặt tổng thể đã không giải quyết được. Thực tế đã chứng minh sau 1 tháng  đưa 2 cầu vượt nhẹ vào khai thác, số vụ UTGT và thời gian UTGT tại các nút giao kế cận 2 ngã tư này đã tăng lên...

Vì thế, cầu vượt nhẹ chỉ là giải pháp tình thế, không phải là “cây đũa thần” trong việc điều trị nạn UTGT một cách tổng thể. Cũng vì thế, nó áp dụng cục bộ cho một số nút giao thông, chứ nhất quyết không thể là giải pháp chính.

Xây bao nhiêu cây cầu vượt nhẹ, tại các nút giao nào, cần phải được tính toán dựa trên bài toán qui hoạch giao thông tổng thể cho Thủ đô, chứ nhất quyết không thể thấy nút nào tắc, có đủ không gian là làm cầu vượt nhẹ. Không thể cứ thấy 2 cầu vượt nhẹ vừa xây xong, cho dù là với chi phí thấp, mang lại hiệu quả là cứ thế áp dụng đại trà cho các nút giao khác.

Nếu Hà Nội tổ chức ngay một cuộc thi sáng tác ý tưởng kiến trúc cho một số nút giao thông định làm cầu vượt nhẹ, để cho phù hợp với cảnh quan xung quanh nút giao đó, thì hiệu quả đầu tư công sẽ tăng lên rất nhiều. Không nên lặp lại bài học cũ, khi xây xong cầu vượt Ngã tư Vọng, TP. Hà Nội vội vàng vay tiền để đầu tư cầu vượt Ngã Tư Sở... rồi đến khi có ý định xây đường vành đai 2, lại đau đầu xem có phải đập bỏ.