Cách đây vài năm, những đề thi nghị luận xã hội chỉ gói gọn trong vài khuôn mẫu rất phổ biến. Nếu không là "Bạn cho rằng như thế nào là người tốt?" thì cũng là "Bạn hãy nói về tinh thần trách nhiệm và thói vô trách nhiệm của con người trong cuộc sống hiện nay" hay chỉ xoay quanh những đề tài người tốt - người xấu, việc tốt - việc xấu. Thế nên khi bộ Giáo dục & Đào tạo khuyến khích ra những đề thi nghị luận sáng tạo và mới mẻ hơn, hướng đến những việc đã và đang xảy ra trong môi trường sống hàng ngày thì những đề thi đã sinh động hẳn. Học sinh dễ dàng thể hiện quan điểm theo góc nhìn của mình, nâng cao được nhận thức và rèn luyện đạo đức cho bản thân.

Nhưng những chuyện bi - hài cũng chính từ những đề thi này mà ra. Dẫn chứng tiêu biểu là đề thi tốt nghiệp THPT năm 2013 mới đây được đánh giá là ý nghĩa và có tính giáo dục cao, khi đề yêu cầu học sinh bày tỏ suy nghĩ về hành động dũng cảm cứu người của học sinh Nguyễn Văn Nam, giúp các em vừa có thể nêu lên cảm nhận của bản thân, vừa đúc kết được cho mình những bài học đáng quý, thì bên cạnh đó, đề thi Văn khối D năm 2012 lại gây "bão" khi có quá nhiều những tranh luận trái chiều xung quanh nó. Đề ra như sau: "Ngưỡng mộ thần tượng là một nét đẹp văn hóa, nhưng mê muội thần tượng là một thảm họa!". Hãy viết một bài văn ngắn (khoảng 600 từ) trình bày suy nghĩ của anh chị về ý kiến trên". Đại số đông cư dân mạng xã hội cho rằng đề tài hay, nói lên được thực trạng giới trẻ ngày nay đã quá "sính ngoại", suốt ngày chỉ biết chạy theo những trào lưu nước ngoài… nhưng cũng có nhiều thí sinh phản đối và tỏ ra phẫn nộ với cách ra đề kiểu này, thậm chí các em đưa ra những phát ngôn rất nặng nề như "đề thi cứ như đang nói thẳng vào tôi" hay "tôi chỉ muốn đi về"…

Đừng tạo thêm "gánh nặng" cho học sinh từ những đề thi "sáng tạo" quá mức.

Và mới đây nhất, là đề thi dành cho học sinh giỏi văn cấp 3 gây nhiều tranh cãi của sở Giáo dục & Đào tạo Hải Phòng khi Hội đồng ra đề thi đã "bất chấp" hiệu ứng từ dư luận xã hội để "mạo hiểm" đưa 2 hot girl phản cảm là bà Tưng và Ngọc Trinh vào đề thi. Dù Giám đốc sở GD&ĐT Hải Phòng cho biết, kết quả chấm bài thi môn Ngữ văn của toàn bộ 82 thí sinh dự thi bảng A cho thấy, không có thí sinh nào làm bài thi ủng hộ quan điểm sống của hai nhân vật được trích dẫn câu nói trong đề thi thì kết quả là những người ra đề và duyệt đề vẫn nhận được tới tấp "gạch đá" từ dư luận và ngay cả những người trong giới giáo dục.

Phải chăng, khi ra đề thi để hướng học sinh rèn luyện, trau dồi kiến thức từ nhà trường đến đời sống xã hội, cũng như có thể phân loại học sinh theo điểm số, thì nhà trường cũng cần phải cân nhắc việc mở rộng đó có quá xa với lứa tuổi hay trình độ nhận thức của các em hay không? Và việc nên hay không nên chọn vấn đề gì cần phải được cân nhắc, suy xét một cách kỹ càng vì dù ít hay nhiều nó cũng ảnh hưởng đến sự phát triển của học sinh.

Với lứa tuổi THPT trở lên thì là thế, nhưng với lứa tuổi Tiểu học thì những đề bài tập làm văn lại bắt buộc quá rập khuôn, y như mẫu. Một phụ huynh có con bị thấp điểm môn Văn đã bức xúc phản ánh rằng, cháu nhận điểm kém chỉ vì bài văn tả bà ngoại quá thật như: Hàng ngày, bà mặc váy, đi xe tay ga, tóc nhuộm sành điệu… trong khi văn mẫu thì bà ngoại vẫn thường được miêu tả là bà mặc đồ nâu giản dị, lưng còng, tóc bạc trắng. Đó là bà ngoại của những thập niên trước, của những bài tập làm văn mẫu có từ hàng chục năm, trong khi xã hội ngày một không ngừng thay đổi, con người cũng không ngừng nâng cao nhu cầu bản thân, thì bà ngoại như trong văn mẫu miêu tả sẽ giống "bà cố" hơn là bà ngoại.

Có vậy mới nói, không hẳn quá sáng tạo là tốt và cứ rập khuôn là hay. Cũng còn phải tùy vào đối tượng, hay chí ít là tùy vào đề tài xã hội mà nên "sáng tạo" hay "rập khuôn" theo từng thời điểm thích hợp.