Bộ Y tế cho biết, tính từ đầu năm đến nay cả nước đã ghi nhận 325 trường hợp mắc viêm não virus (viêm não Nhật Bản) trong đó có 5 trường hợp tử vong. Riêng Bệnh viện Nhi Trung ương đến thời điểm này tiếp nhận 130 trường hợp và đã có 1 người tử vong.

Trước tính chất nguy hiểm của dịch bệnh, chúng tôi có cuộc trao đổi với PGS.TS. Trần Đắc Phu, Cục trưởng Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế.

Thưa ông, thời điểm này bệnh viêm não Nhật Bản đã lan rộng tại 31 tỉnh, thành.Vậy, ông đánh giá như thế nào về mức độ lây lan của bệnh?

Bệnh viêm não Nhật Bản là bệnh nhiễm vi rút cấp tính do virus viêm não Nhật Bản gây ra. Bệnh có thể xảy ra quanh năm nhưng mùa dịch thường bắt đầu vào các tháng mùa hè, đỉnh điểm dịch vào các tháng 5,6, 7. Sở dĩ bệnh hay gặp vào mùa này là vì đây là mùa thuận lợi cho muỗi truyền bệnh phát triển và cũng là mùa có nhiều loài hoa quả chín thu hút chim từ rừng về mang theo mầm bệnh từ nơi hoang dã rồi từ đó lây sang đàn lợn, gia súc gần người và sau đó lây sang cho người.

Bệnh thường có biểu hiện rất cấp tính bao gồm sốt cao đột ngột, nhức đầu, nôn mửa; rối loạn tinh thần ở các mức độ khác nhau: vật vã mê sảng hoặc ly bì, lú lẫn, hôn mê kèm theo co giật, cử động bất thường hoặc bị liệt. Tỷ lệ tử vong cao có thể lên đến 10% - 20%.

Đến nay, cả nước đã có 325 trường hợp mắc trong đó có 5 người tử vong. Đa số, các trường hợp mắc bệnh viêm não Nhật Bản có tính chất rải rác, không có ổ dịch tập trung.

Mắc bệnh viêm não Nhật Bản có thể gây tử vong, còn một số biến chứng như hôn mê sâu do ứ đọng đàm nhớt, mất phản xạ ho, sặc hoặc liệt hầu họng

Cho đến nay, vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu bệnh viêm não Nhật Bản. Việc điều trị chủ yếu là hồi sức cấp cứu và điều trị triệu chứng như chống phù não, an thần chống co giật, kiểm soát nhiệt độ, hỗ trợ tuần hoàn, hô hấp, ngăn ngừa bội nhiễm và dinh dưỡng, chống loét...

Xin ông cho biết các biểu hiện của bệnh và nguyên nhân gây bệnh viêm não Nhật Bản?

 Về triệu chứng, viêm não Nhật Bản là bệnh nguy hiểm do nhiều loại virus gây nên thường gây tổn thương ở não, để lại di chứng thần kinh và tử vong cao. Biểu hiện chính của bệnh  là có sốt cao và kèm theo các triệu chứng liên quan đến tổn thương hệ thần kinh trung ương bao gồm: nhức đầu dữ dội, buồn nôn và nôn mửa, cứng cổ,  lú lẫn, mất định hướng, thay đổi nhân cách, co giật, rối loạn nghe nói, ảo giác, mất trí nhớ, đờ đẫn, hôn mê... Người già và trẻ em là những người có nguy cơ cao bị mắc bệnh nặng, biến chứng và tử vong.

Các căn nguyên gây viêm não thường do các virus (trong đó có virus viêm não Nhật Bản), virus herpes, các virus đường ruột (như EV 71 gây bệnh tay chân miệng), sởi, quai bị và các virus khác. Do các triệu chứng lâm sàng rất khó phân biệt giữa các chủng virrus do đó việc chẩn đoán nguyên nhân phải thông qua xét nghiệm xác định virus.

Những đối tượng nào dễ mắc bệnh viêm não Nhật Bản và nguồn truyền nhiễm của bệnh viêm não Nhật Bản là gì, thưa ông?

Bệnh viêm não Nhật Bản làm tổn thương nghiêm trọng hệ thần kinh trung ương, thường gặp ở trẻ em dưới 15 tuổi. Kết quả điều tra của Bộ Y tế cho thấy, số trường hợp mắc chủ yếu ở nhóm trẻ dưới 15 tuổi chiếm 84,8% trong đó trẻ dưới 1 tuổi chiếm 15,2%.

Tuy nhiên, người lớn cũng có nguy cơ mắc bệnh do chưa từng được tiêm chủng trước đây và có thể bị nhiễm virus khi đi du lịch, lao động, công tác vào vùng lưu hành bệnh viêm não Nhật Bản.

Động vật nhiễm virus là tác nhân lây truyền bệnh viêm não Nhật Bản cho người. Nguồn truyền nhiễm trong thiên nhiên là các loài chim, và một số loài bò sát. Nguồn truyền nhiễm ở súc vật gần người quan trọng nhất là lợn do dễ bị nhiễm virrus và được chăn nuôi ở nhiều hộ gia đình. Ngoài ra một số gia súc khác như trâu, bò, dê, cừu cũng có thể là ổ chứa của virus.

Động vật nhiễm virus là tác nhân truyền nhiễm bệnh viêm não Nhật Bản, trong đó  lợn được coi là nguồn truyền nhiễm quan trọng nhất. Vậy, viêm não Nhật Bản có lây trực tiếp từ người sang người không, thưa ông?

Bệnh viêm não Nhật Bản không lây trực tiếp từ người sang người. Bệnh được truyền sang người qua muỗi đốt. Muỗi hút máu động bị vật nhiễm vi rút (thường là từ lợn) rồi từ đó lại đốt người và truyền bệnh cho người. Muỗi truyền bệnh viêm não Nhật Bản được gọi là véc tơ truyền bệnh. Ăn uống chung, dùng chung đồ dùng, tiếp xúc gần gũi với người bệnh không lây bệnh.

Theo ông, người dân nên làm gì để phòng các loại bệnh viêm não Nhật Bản?

Người dân cần chủ động đưa con em đi tiêm chủng đầy đủ, đúng lịch tất cả các loại vắc xin trong đó có vắc xin viêm não Nhật Bản, bởi vì vắc xin chính là biện pháp phòng bệnh quan trọng nhất, hiệu quả nhất và chỉ có tỷ lệ tiêm chủng cao mới có khả năng bảo vệ được cá nhân và cộng đồng trước các dịch bệnh nguy hiểm trong đó có viêm não Nhật Bản.

Thường xuyên giữ gìn vệ sinh môi trường sống sạch sẽ; chủ động thực hiện các biện pháp diệt muỗi, diệt loăng quăng bọ gậy tại hộ gia đình. Vệ sinh chuồng trại chăn nuôi để muỗi không có nơi trú đậu, nên dời chuồng gia súc xa nhà.  Khi phát hiện các triệu chứng nghi ngờ mắc bệnh truyền nhiễm thì cần đến ngay các có sở y tế gần nhất để được khám, hướng dẫn và phòng lây nhiễm cho người khác. Khi có dấu hiệu sốt cao cùng với các triệu chứng tổn thương hệ thần kinh trung ương cần phải đưa trẻ ngay đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Tôi cũng lưu ý, bệnh viêm não Nhật Bản đã có vắc xin phòng bệnh nên việc tiêm vắc xin là biện pháp phòng bệnh quan trọng, hiệu quả và khả thi nhất.

Khi đi tiêm vắc xin viêm não Nhật Bản, phụ huynh nên chú ý những gì, thưa ông?

Cũng như các vắc xin khác khi tiêm vắc xin viêm não Nhật Bản có một tỷ lệ nhất định có tác dụng phụ như: Tại chỗ tiêm: có thể bị đau, sưng, đỏ, thường gặp ở 5-10% người được tiêm. Một số ít có phản ứng toàn thân như sốt nhẹ, đau đầu, mệt mỏi.

Các phản ứng phụ nêu trên xuất hiện khoảng vài giờ sau khi tiêm và thường tự hết sau 1-2 ngày. Ngoài ra có một tỷ lệ vô cùng nhỏ (khoảng 1 /1 triệu mũi tiêm) có thể gặp choáng (sốc phản vệ) sau khi tiêm trong vòng vài giờ, cần được đưa ngay tới cơ sở y tế gần nhất để xử trí cấp cứu.

Xin chân thành cảm ơn ông!