Đang vào mùa thu hoạch nhưng trên cánh đồng trồng ớt tại xã Khánh Sơn, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An lại vắng hẳn bóng người. Chẳng ai mặn mà với việc thu hoạch ớt bởi doanh nghiệp Trung Quốc thu mua đã “bỏ chạy” từ giữa tháng 5.

Trên ruộng ớt dần chết khô tại cánh đồng Trự Càn, lão nông Nguyễn Văn Hòa - ngụ xóm 6, xã Khánh Sơn - cho biết tháng 11/2013, nghe thông báo trồng giống ớt có xuất xứ Trung Quốc năng suất cao, sản phẩm sẽ được bao tiêu ngay nên cũng như nhiều hộ dân khác, gia đình ông làm 2 sào.

“Bỏ hàng triệu đồng mua phân thuốc rồi bỏ công chăm sóc gần 6 tháng trời nhưng đến khi thu hoạch, công ty chỉ mua được khoảng 100 kg với giá 5.500 đồng một kg. Từ đó đến nay đã hơn một tháng, ớt hái về để đầy nhà nhưng không thấy doanh nghiệp Trung Quốc quay lại thu mua”, ông Hòa chán nản.

Xã Khánh Sơn có 72 hộ dân trồng 7,2 ha ớt giống GB17615.3-2010 do một doanh nghiệp Trung Quốc cung cấp. Cả tháng nay, người dân thu hoạch ớt về chất đầy nhưng công ty vẫn không quay lại thu mua như hợp đồng đã cam kết. Giá bán ra thị trường lại quá rẻ nên nhiều ruộng ớt chín rục nhưng nông dân đành bỏ mặc.

“Xã đứng ra ký hợp đồng với công ty Trung Quốc, bảo đảm người trồng ớt sẽ được họ thu mua giá cao nên bà con mới đổ xô canh tác. Giờ thì bao nhiêu công sức mấy tháng trời đầu tư vào trồng ớt chắc là mất hết cả rồi”, anh Võ Quang Công - ngụ xóm 9, xã Khánh Sơn - bức xúc.

Tại xã Nghi Kiều, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An, hàng trăm hộ dân cũng trồng khoảng 10 ha ớt GB17615.3-2010. “Hàng trăm tấn ớt tươi đã được bà con thu hoạch từ lâu nhưng phía doanh nghiệp Trung Quốc chỉ đến thu mua lấy lệ 1,5 tấn vào đầu tháng 5 rồi biến mất tăm”, ông Lê Văn Hai, nông dân xã Nghi Kiều, rầu rĩ.

Theo hợp đồng kinh tế về liên kết sản xuất và tiêu thụ ớt giữa Công ty Thực nghiệp Dục Dã Thượng Hải và UBND xã Khánh Sơn ký ngày 15/3, phía doanh nghiệp Trung Quốc chịu trách nhiệm bao tiêu sản phẩm ớt tươi cho người trồng. Đầu tháng 5, khi người dân bắt đầu thu hoạch ớt, đại diện Công ty Dục Dã Thượng Hải có đến thu mua nhưng với số lượng rất ít.

“Ngày 10 và 11/5, công ty cử đại diện đến thu mua. Bình quân người dân đem 5 kg ớt thì họ loại mất 4 kg vì cho rằng không bảo đảm chất lượng. Sau khi thu mua một ít ớt, họ bỏ chạy, không quay lại nữa. Người dân đành hái ớt về phơi khô hoặc bỏ chín rục ngoài đồng”, ông Phạm Việt Hùng, Ban Nông nghiệp xã Khánh Sơn nói.

Ngày 12/6, bà Bành Bội Tuấn, đại diện Công ty Dục Dã Thượng Hải, đã đến làm việc với UBND xã Khánh Sơn. Bà Tuấn cho rằng việc thu mua ớt của người dân gián đoạn vì “lý do khách quan”. Ông Tô Bá Thắng, Phó chủ tịch UBND xã Khánh Sơn, cho biết thời gian tới, xã sẽ mời Liên minh HTX Nghệ An (đơn vị đứng ra ký hợp đồng với công ty Trung Quốc cung cấp giống ớt) và đại diện Công ty Dục Dã Thượng Hải làm việc để tìm hướng giải quyết cho người trồng.

Tại xã Nghi Kiều, chính quyền địa phương cũng đang tìm cách liên hệ với Công ty Dục Dã Thượng Hải để yêu cầu công ty này tiêu thụ sản phẩm cho người dân theo hợp đồng. “Ngày 11/6, công ty đến làm việc với xã. Chúng tôi yêu cầu họ mua ớt khô nhưng họ trả giá quá thấp nên người dân không đồng ý. Việc không thu mua sản phẩm ớt tươi như cam kết đã gây thiệt hại cho người dân. Sắp tới, chúng tôi sẽ làm việc với họ để tìm cách hỗ trợ thiệt hại phần nào cho bà con”, một lãnh đạo xã Nghi Kiều cho biết.

Thực tế, việc yêu cầu phía thương lái Trung Quốc đền bù thiệt hại là rất khó bởi trong hợp đồng có một điều khoản mà sự bất lợi luôn thuộc về phía người dân khi xảy ra tranh chấp. Đó là nếu do nguyên nhân khách quan, bất khả kháng như thiên tai, dịch bệnh hoặc quan hệ Việt - Trung xảy ra mâu thuẫn… thì 2 bên đều không phải chịu trách nhiệm về tài chính.

Tại Gia Lai, theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, toàn tỉnh hiện có gần 3.000 ha trồng ớt. So với mức giá gần 50.000 đồng một kg cuối năm 2013 và vài tháng đầu năm 2014, hiện thương lái Trung Quốc chỉ thu mua ớt với giá 7.000 - 9.000 đồng một kg. Với mức giá này, người trồng ớt chắc chắn lỗ nặng.

Đak Pơ là huyện có hơn 5.000 ha đất trồng rau. Đầu năm 2014, khi giá rau hạ, giá ớt tăng cao, nhiều người đã quyết định chuyển sang trồng ớt. “Thấy rau rớt giá nên gia đình tôi chuyển toàn bộ diện tích hơn 2 sào sang trồng ớt mong kiếm lời. Ai ngờ giá ớt rớt thê thảm, tôi phải bù lỗ trả tiền cho nhân công”, bà Lê Thị Thanh - ngụ xã Cư An, huyện Đak Pơ - cho biết.

Theo tính toán của người trồng, vốn đầu tư trung bình cho một sào ớt là 15-20 triệu đồng, khoảng 4 tháng thu hoạch một vụ. Với mức giá đầu mùa 20.000-50.000 đồng một kg, bà con có thể lời 40 triệu đồng một sào. Thế nhưng, trong vụ này, giá bán ra quá thấp khiến nông dân phải chịu lỗ vốn. Gia đình ông Lê Văn Ơn - ngụ thôn Thuận Công, xã Cư An - trồng gần 3 sào ớt, cho biết: “Tiền công hái ớt đã 120.000-150.000 đồng một người mỗi ngày, mất hơn một nửa giá bán ớt. Tính thêm chi phí đầu tư và công chăm sóc thì người trồng ớt phải bù lỗ”.

Bà Nguyễn Thị Hà, một người chuyên thu mua ớt cho thương lái Trung Quốc, cho rằng ớt rớt giá là do xuất khẩu sang Trung Quốc giảm, trong khi người dân cứ ồ ạt trồng loại cây này. “Từ đầu mùa đến nay, tôi chưa xuất được tấn ớt nào. Vì vậy, tôi chỉ thu mua cầm chừng khoảng một tấn mỗi ngày và cũng không biết khi nào mới xuất cho Trung Quốc được”, bà Hà lo lắng.