Ông Đinh Truyn dẫn chúng tôi băng qua con đường ngoằn nghèo lởm chởm đá nhỏ đá to cách làng khoảng 3km, lội qua một con suối, đi thêm vài trăm mét nữa thì tới khu nhà mồ của làng Mơ H’Ra, xã Kông Lơng Khơng, huyện K’Bang (Gia Lai). Khu mả âm u, tĩnh mịch không một tiếng động. Ánh nắng chiều tà xuyên qua lùm cây rọi thẳng vào những mảnh sứ vỡ nát lóe lên tia sáng óng ánh đẹp mê hồn, nhưng ẩn sau đó là tội ác của kẻ đào trộm mồ mả làm giàu để lại.

Đường lên khu nhà mồ cổ của làng Mơ H’Ra, xã Kông Lơng Khơng, huyện K’Bang

Phát những cành cây rậm rạp, ông Đinh Truyn đưa chúng tôi vào sâu bên trong để chứng minh lời tố cáo của ông và dân làng trước đó hoàn toàn có thật. Dưới chân tôi, cả khu nhà mộ rộng hàng hecta, với trên 100 ngôi mộ cổ có thời gian từ vài chục đến hàng trăm năm tuổi của làng Mơ H’Ra - hầu như không còn cái nào nguyên vẹn. Tất cả đã bị kẻ trộm đào bới tung để lấy đồ cổ.

Cầm mảnh quan tài bị kẻ trộm bật tung trên tay, ông Truyn xót xa, tha vãn: “Bị trộm hết rồi, không biết “con ma” lấy gì để làm đổ dùng, sản xuất, sinh hoạt đây. Độc ác quá!...Chắc chết đói mất thôi!...”.

Nếu ngôi mộ thuộc gia đình giàu có, quyền lực trong làng - có cả đồ trang sức bằng vàng, bạc, thậm chí có cả đồng đen, thì kẻ trộm còn dã man tới mức hất tung hài cốt của người chết lên mặt đất để khoắng sạch bộ quan tài bằng gỗ sưa.

Ông Truyn cho hay, hầu hết hài cốt của những người được chôn ở khu nhà mồ này đều bị thất lạc vì kẻ xấu đào tung hòm lên để trộm đồ, đều không lấp lại. Trong khi đó, theo phong tục của người Bana và Jarai, để lấp lại mồ mả trước đó đã bị kẻ trộm đào, người nhà phải mổ trâu, heo, gà và nhiều ghe rượu để cúng bái “con ma” nên rất tốn kém, chỉ những gia đình giàu có mới làm được, nếu không buộc phải để hài cốt người chết nằm ngổn ngang trên mặt đất như vậy mãi mãi.

Không chỉ những ngôi mộ cổ mới bị đào trộm, cách đây hai năm, gia đình ông Đinh Văn Nghèo, ở làng Mơ H’Ra, xã Kon Lơng Khương, huyện K’Bang không may có người thân qua đời. Theo phong tục của dân tộc Bana, gia đình ông đã chia của cải cho người chết gồm một bộ nồi, xoong, bát, đĩa và một chiếc ghè cổ. Một tuần sau, ông Nghèo ra thăm khu nhà mả đã thấy ngôi mộ bị đào bới, mất bộ nồi xoong và ghè cổ.

Già làng Mơ H’Ra, cụ H’Mưng cho hay, ngày nay, khi chôn theo vật dụng cho người chết, nhất là ghè rượu cổ, người ta thường đập thủng đít ghè để cho kẻ trộm khỏi lấy. Thế nhưng, nhiều ngôi mộ vẫn bị kẻ trộm đào bới, lấy về dùng xi măng tráng lại để bán cho những người chuyên chơi đồ cổ.

Cũng theo già làng H’Mưng, những ngôi mộ cổ được chôn cất hàng trăm năm trước, nếu thuộc gia đình giàu có, người ta thường chôn theo cả đồng đen, đồ trang sức bằng vàng, bạc, còn ghè rượu, bình gốm xứ thì nhiều vô kể. Ngay cả áo quan cũng được làm từ gỗ sưa có đường kính lớn đến hai người trưởng thành ôm không hết. Trị giá của những ngôi mộ này lên tới hàng tỉ đồng, nếu đào trúng mộ này, kẻ trộm chỉ sau một đêm đã trở thành tỉ phú. Đây là nguyên nhân hàng nghìn ngôi mộ của đồng bào Bana, Jarai, Ê Đê, K’ho … ở Tây Nguyên luôn bị kẻ trộm đào bới để chôm đồ.

Già làng Mơ H’Ra, xã Kông Lơng Khơng cho biết những chiếc chén (bát) cổ bằng đồng này là mục tiêu của kẻ trộm

Ông Đinh H’Ní, công an viên thôn Kuk Kôn, xã Đăk Pơ, huyện Đắk Pơ (Gia Lai) cho biết, từ tháng 8/2011 đến nay, kẻ xấu đã hai lần đào trộm tổng cộng gần 20 ngôi mộ của thôn. Những ngôi mộ bị đào đều được đánh dấu bằng sơn xanh. Nhiều người trong thôn kể rằng, kẻ trộm đã sử dụng máy dò kim loại để dò, nếu phát hiện trong mộ có cổ vật thì mới trộm, bất kể đó là mả đã có từ hàng trăm năm hay vừa chôn ít ngày.