“Nhiều người cứ tưởng đùa nhưng đó là chuyện có thật 100%. Dòng họ chúng tôi cứ đời ông truyền lại cho đời con, đời con truyền lại cho đời cháu về một lời thề độc đó là: tuyệt đối không được ăn thịt chó. Nếu ai trái lời thề thì sẽ bị rụng răng, mù mắt, tổ tiên quở phạt. Đó là một điều kiêng kỵ đặc biệt và con cháu đều phải chấp hành nghiêm ngặt”, ông trưởng họ khẳng định.

Cho vàng cũng không dám ăn

Mới đây, Liên minh Bảo vệ Chó châu Á (ACPA) đưa ra con số: 5 triệu con chó bị ăn thịt hàng năm ở Việt Nam, đồng thời kêu gọi bảo vệ loài động vật này tại Việt Nam khiến các bên có liên quan, liên đới đều rất quan tâm. Nhưng mặc ai kêu cứ kêu, các quán thịt cầy Nhật Tân, thịt chó Việt Trì, Nam Định “bảy món”... vẫn mọc lên ở khắp nơi. Và các tín đồ của món “mộc tồn” vẫn không cách nào dứt được thứ hương vị đậm đà với lá mơ lông, vị cay của riềng quyện với mắm tôm chanh sủi bọt.

Ông Dự và những bằng sắc cổ của dòng họ

Thế nên thông tin về một dòng họ ở xứ Mường, huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ tuyệt đối không dám lớ xớ đến món thịt chó khiến tôi hồ nghi, bởi cũng trong tỉnh này có một nơi nổi tiếng “đệ nhất thịt chó” là Việt Trì. Và rồi, để tìm hiều thực hư về dòng họ này, chúng tôi đã có mặt ở xóm Gằn, xã Tân Minh, huyện Thanh Sơn. Hỏi đến chuyện “thịt chó”, người dân chỉ ngay vào nhà ông Đinh Công Dự (trưởng họ Đinh Công). Đó là một căn nhà gỗ năm gian lợp ngói khang trang. Khoảng sân nhỏ nhưng có tới 3-4 chú chó chơi đùa, con nằm sưởi nắng, con sủa to đón khách. Ông Dự trong bộ quần áo truyền thống của người Mường mời khách phương xa vào nhà uống nước.

Khi được hỏi, vị trưởng họ 63 tuổi khẳng định chắc nịch về chuyện không ăn thịt chó của dòng họ mình. “Trước khi chết, bố tôi dặn đi dặn lại điều cấm kỵ: Dù thế nào cũng không được ăn thịt chó. Bản thân tôi và tất cả con trai con gái trong nhà đều thực hiện nghiêm ngặt điều này. Đó là thứ phải kiêng đặc biệt. Tuyệt đối không được ăn”, ông Dự cho biết. Chuyện kiêng thịt chó không phải là chuyện “giỡn chơi” mà đã trở thành một thứ tục lệ bất thành văn của họ Đinh Công.

Thậm chí, trên thực tế đã có những người vì trái lời thề bị trừng phạt. Ông trưởng tộc và dẫn chứng, như trường hợp người chú họ tên Đinh Công D (70 tuổi) lúc còn thanh niên đi ăn thịt chó với đám bạn. Thế là chưa đầy dăm bữa nửa tháng sau, đang con trẻ mà răng cứ đau dần rồi rụng. Hay như bà Đinh Công M, là con gái đi lấy chồng cứ tưởng về nhà chồng ăn sẽ không sao. Nhưng vừa ăn thịt chó được vài hôm thì đang đi đường bị ngã gẫy tay. “Ai cũng đổ cho là tại không kiêng thịt chó”, ông Dự chia sẻ.

Chuyện kiêng khem ở trong nhà đã đành nhưng khi ra ngoài, đi ăn cỗ chắc cũng vì nó mà gặp không ít rắc rối. Ông Dự tiếp lời: “Cả xã này ai cũng biết chuyện dòng họ tôi không ăn thịt chó. Thế nên nếu có người mời tôi đi ăn cỗ thì gia đình cũng chuẩn bị riêng một món để tôi ăn khi thì đĩa trứng, khi thì đĩa thịt gà. Đám nào lỡ quên thì tôi ngồi uống rượu suông chứ nhất quyết không động đũa”.

Ly kỳ ngôi mộ thiêng

Không chỉ khiêng tuyệt đối không ăn thịt chó mà họ Đinh Công còn dành sự tôn kính đặc biệt cho con vật này. Chỉ lên bức ảnh nằm chính giữa bàn thờ tổ, ông Dự cho biết đó chính là mộ của “mẫu khuyển”. Theo tương truyền của dòng họ Đinh Công: “Đừng có ai dại gì động đến mộ “mẫu khuyển” vì sẽ gặp phải quả báo, bị tổ tiên trừng trị”. Do ngôi mộ “mẫu khuyển” nằm ngay cạnh con đường liên thôn nên đã không ít người ngoài mạo phạm và đều phải hứng chịu những chuyện không hay.

Trước đây, ngôi mộ này chỉ là một mô đất nhô cao lên chứ không có gì đặc biệt. Đến năm 2001, dòng họ Đinh Công đã họp và phân công mỗi hộ đóng góp, chung sức để xây ngôi mộ tổ to đẹp. Trong quá trình xây dựng, mọi người chỉ xây quách bao quanh nấm và tôn cao lên chứ không ai dám “khai quật” để xem bên dưới có thực sự tồn tại hài cốt của “mẫu khuyển” hay không. Chi phí xây mộ cũng hết cả chục triệu đồng. Sau hơn 10 ngày, ngôi mộ mẫu khuyển đã được hoàn thành hoành tráng như hiện nay. Cho đến bây giờ, nơi đây vẫn được coi là một ngôi mộ thiêng được người dân địa phương tôn kính.

“Khi đó chuyện xây mộ cũng gặp không ít trở ngại, chủ yếu là do chính quyền địa phương không hiểu nhưng sau đó thì mọi chuyện đã được giải quyết ổn thỏa”, ông Dự cho hay. Ngoài việc thờ chó, các gia đình trong họ Đinh Công cũng chỉ được phép nuôi chó, chứ không bao giờ được đem bán chó lấy tiền và cũng không bao giờ được giết thịt. Khi chó nuôi vì bệnh tật hay già yếu chết thì phải chôn cất đàng hoàng. “Ngày xưa các cụ còn phải đội mũ, chống gậy, đưa ma chó như làm đám ma cho một con người. Dù bây giờ không làm như vậy nữa nhưng cũng phải chôn tử tế”, ông Dự cho hay.

Theo lời ông trưởng họ thì việc họ Đinh Công tôn thờ “mẫu khuyển” cũng có lý do, căn nguyên của nó. Ông Dự lý giải: “Nguyên nhân là do ngày xưa có một chú chó mẹ đã có công lao rất lớn với dòng họ Đinh Công. Chuyện kể rằng, khi Vua Hùng thứ 18 kén rể cho công chúa Mỵ Nương. Lúc Sơn Tinh và Thủy Tinh giao chiến với nhau. Khi nước lụt dâng cao ngập hết nhà cửa, ruộng đồng, bờ bãi thì có một chú bé họ Đinh Công đã may mắn sống sót rồi được một con chó mẹ cứu và nuôi lớn. Một truyền ngôn khác lại kể rằng thời xa xưa, khi quân giặc tràn đến tàn phá xóm làng, chúng giết sạch, phá sạch không chừa một thứ gì. Trong lúc loạn lạc, có một chú bé 3 tháng tuổi họ Đinh Công bị rớt xuống khỏi nhà sàn nên may mắn sống sót. Khi đó có một con chó mẹ cũng đang cho con bú ở cạnh đó. Chú bé được bú con chó cho bú sữa rồi dần dần lớn lên. “Chó mẹ đã có công với dòng tộc chúng tôi. Nhờ có “mẫu khuyển” mà dòng tộc chúng tôi mới được con đàn cháu đồng như hôm nay. Chính vì vậy, việc thờ “mẫu khuyển” cũng là thờ người đã nuôi dưỡng mình”.

Ông Dự cũng cho biết có dòng họ khác lại đi thờ ong, bởi trong lúc tổ tiên chạy giặc đã được một đàn ong cứu thoát, bảo toàn được mạng sống. Ngẫm cho cùng thì đó cũng là đạo lý uống nước nhớ nguồn, ăn quả nhớ kẻ trồng cây từ ngàn đời của dân tộc ta. “Điều đáng buồn là hiện giờ, con cháu trong dòng họ nhiều người đi làm ăn xa không còn tuân giữ được lời thề do tổ tiên truyền lại. Chuyện gặp quả báo, tai nạn nọ kia có thể chỉ là một sự trùng hợp ngẫu nhiên nhưng bản thân tôi thấy việc thờ “mẫu khuyển” cũng là một nét đẹp của họ Đinh Công mà con cháu nên bảo tồn”, ông trưởng họ trầm ngâm.

Đạo lý uống nước, nhớ nguồn

Nhà nghiên cứu Nguyễn Hữu Nhàn (hội viên Hội Văn hóa nghệ thuật tỉnh Phú Thọ), một người đã dành gần như cả đời để nghiên cứu về văn hóa Mường Thanh Sơn cũng cùng chung quan điểm này. Ông cho rằng: “Thờ vật Tổ chính là dấu vết còn lại từ thời đại văn hóa Hùng Vương. Ở Phú Thọ ngày nay, tục thờ vật Tổ vẫn còn để lại dấu ấn khá đậm đặc ở người Mường. Không họ nào của người Mường không thờ vật Tổ. Họ Hà ở Xuân Đài (Thanh Sơn) thờ con cuốc; họ Phùng thờ con mèo. Ở xã Kim Thượng có họ Phùng thờ con hổ và con cáo. Họ Đinh thờ con kỳ đà; họ Hoàng thờ con sáo; họ Đinh ở Tất Thắng thờ con hổ. Nhưng họ Đinh Công (họ nhà Lang) ở làng Tân Lập lại thờ con rình (rắn đỏ cổ) và chim hoa chuối...”

Ông Nhàn cũng cho biết: “Khi đã thờ con vật nào thì người ta không đánh bắt, không mổ thịt chúng, vì coi chúng là tổ tiên nên khi chúng chết, được người ta chôn cất tử tế. Con người thờ vật tổ để bày tỏ sự cầu mong che chở phù hộ, đó là tổ chung của cộng đồng. Dần dần, người ta nhận thức ra mình là do cha mẹ sinh ra. Do ý thức cha, mẹ sinh thành mà người ta tỏ sự biết ơn với tổ tiên. Tục thờ tổ tiên, ông bà, cha mẹ của người Việt vì thế mà xuất hiện. Càng thờ cúng, càng tự nhủ mình phải sống tốt hơn. “Uống nước nhớ nguồn” vì vậy mới là một truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc ta”.