Những năm sau hòa bình lập lại (1954), tôi tốt nghiệp thủ khoa văn Đại học Sư phạm và trở thành trợ lý của GS Đặng Thai Mai. Tôi còn nhớ vào năm 1958, cụ Mai có viết xong một tác phẩm về Phan Bội Châu và khi đưa tặng Đại tướng Võ Nguyên Giáp, cụ đề tựa ở trang bìa: “Thân tặng anh Văn”.

Cũng vào thời kỳ này khi Võ Đại tướng viết xong tác phẩm “Những năm tháng không thể nào quên” và khi tặng cụ Mai ông cũng đề tựa: “Thân tặng anh Mai”. Như chúng ta biết cụ Mai sinh năm 1902, hơn Đại tướng 9 tuổi. Giữa họ ngoài tình cảm gia đình là bố vợ và con rể, còn là tình đồng nghiệp, tình bằng hữu trong nhiều năm.

Tôi nhớ có dịp sinh nhật cụ Đặng Thai Mai, khi tôi đến dự được ngồi cạnh cụ. Lát sau, hai vợ chồng (Võ Đại tướng và bà Đặng Bích Hà) đến chúc thọ ngồi phía bên ngoài. Ông Giáp ôm một bó hoa đưa qua trước mặt tôi tặng cụ Mai nói: “Xin tặng Anh”. Sau đó ông sang phòng bên cạnh để chào bà cụ: “Chào bà ngoại”.

Vào dịp kỷ niệm 10 năm ngày mất cụ Đặng Thai Mai, có 3 người đến dự và phát biểu: Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và nhà thơ Tố Hữu.

Ông Phạm Văn Đồng sâu sắc: “Hôm nay là một ngày trời mưa gió và rất lạnh, nhưng vì là 10 năm ngày mất của ông Đặng Thai Mai nên tôi không thể không đến vì chúng tôi là bạn thân của nhau. Chúng tôi yêu cùng yêu Vonte. Vonte có một câu nói nổi tiếng: -Ở đời chỉ cần làm việc nho nhỏ nhưng có ích là được- ông Đặng Thai Mai là như vậy”.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp thì nói rất lâu và cảm động về mối quan hệ bạn bè từ nhiều năm, từ thuở còn niên thiếu, rồi những ngày ở Huế ra Hà Nội trọ ở nhà ông Đặng Thai Mai khi đi dạy học…

Năm 1994, tôi có dịp đi cùng cả gia đình Đại tướng lên Cao Bằng. Năm đó Tỉnh ủy Cao Bằng tổ chức một cuộc mít tinh để đón Đại tướng và rất nhiều nhà cách mạng lão thành, bà con địa phương đến dự. Giữa cuộc mít tinh, Đại tướng Võ Nguyên Giáp từ lễ đài đi xuống, ông ôm hôn lần lượt từng người cán bộ cũ, từng bà con đã cưu mang và giúp đỡ ông 50 năm trước tại núi rừng Cao Bằng. Mãi mãi trong tôi là một hình ảnh tuyệt đẹp của vị Đại tướng già tóc bạc giữa một rừng áo chàm. Biết bao là tình cảm. Biết bao là ân nghĩa.

Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Đình Chú