Ông Đây “bò” là cái tên mà người dân thôn Phước Chánh, xã Mỹ Phong, huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định dành cho ông Dương Văn Đây (SN 1945). Chẳng phải như cách gọi cho một người khuyết tật đôi chân, chỉ quanh năm bò đi thoăn thoắt, mà hơn hết còn chứa đựng cả sự quý mến, khâm phục ý chí, nghị lực sống kiên cường, vượt lên số phận. Liệt hai chân từ năm lên 2, vẫn tham gia cách mạng, nay đã ở tuổi 69, ông vẫn làm việc, như ông nói: “Những lúc làm việc, tôi thấy mình đang sống”.

Bò theo đàn bò đi chăn bò

Hai tuổi, cậu bé Đây bị bại liệt hoàn toàn hai chân sau một cơn bệnh đột ngột. Từ đó, muốn đi đâu, cậu bé đều phải bò. Sinh ra trong gia đình nông dân nghèo ở vùng núi Mỹ Sơn (xã Mỹ Phong), việc đi lại càng khó khăn, nên cậu bé không được học hành. Đến năm 10 tuổi, không thể cứ dựa dẫm mãi vào gia đình, Đây xin mẹ đi chăn bò. Cứ sáng ra, đàn bò đi trước, cậu bé chăn bò hai tay đeo dép cao su thoăn thoắt đuổi theo. Chiều xuống, lùa bò về chuồng xong, Đây còn phụ mẹ cơm nước, giặt giũ quần áo. “Thời ấy, mỗi ngày ông Đây bò được mấy cây số, hết đường bằng phẳng tới dốc đá, ven núi rừng, ngõ rào, ông cũng bò nhanh như đi bộ. Đi chăn bò cùng với chúng tôi nhưng chẳng bao giờ ông Đây về sau cả, mà lúc nào cũng về cùng lúc với lũ bạn”, ông Nguyễn Văn Tính (SN 1944), nhớ lại.

Ảnh minh họa

Mười tám tuổi, ông bắt đầu đến với nghề mộc. Cũng chỉ thấy người ta làm mà tập tành, bắt chước. Hai chân có cũng như không, mất hẳn thế thăng bằng khi làm công việc nặng nhọc này, nhưng ông chẳng hề thua kém một thợ lành nghề nào. Cưa, bào, đục… vẫn thoăn thoắt. Từ tủ, giường, bàn ghế đến cột kèo… ông đều thông thạo. “Khi nói ra điều này chẳng ai tin, nhưng tận mắt chứng kiến mới tin ổng làm giỏi hơn cả người lành lặn. Ở thôn này ai cũng phục và nể ổng, dễ gì kiếm ra người như ổng”, ông Hà Tuấn Kỳ, Chủ tịch UBND xã Mỹ Phong, khẳng định.

Làm gần nhà, ông lục đục đeo đồ nghề lên cổ, tay chân mang dép, cứ thế mà bò đi. Làm xa, bạn nghề hú nhau ghé nhà chở đi. Về sau, ông có học trò đưa đón. Khi tuổi đã cao, ông làm tại nhà, hễ ai nhờ ông đục đẽo, sửa chữa gì liên quan tới nghề là ông làm hết. Ông bảo: “Tôi kén học trò lắm vì đâu có thầy nào đặc biệt như tôi. Tôi chỉ có 4 học trò, mà trò nào ra trò nấy, bây giờ tụi nó đã có gia đình, cơ sở mộc hẳn hoi. Đứa nào cũng nhà cao cửa rộng hết”.

Ông bà có 5 người con, 4 đứa lớn chỉ học hết cấp 2, đến con gái út mới có bằng tốt nghiệp cấp 3. Bà Hà Thị Sanh, vợ ông, tâm sự: “Bốn đứa đầu, mỗi đứa cách nhau chỉ một tuổi. Gánh nặng gia đình đè hết lên đôi tay của ổng. Nhà có một sào ruộng, tôi làm ra gạo chưa đủ ăn, lấy gì mà đỡ đần. Nên không chỉ làm thợ mộc, ổng còn làm thợ “đụng”, đụng đâu làm đó, từ sửa cày đến đan thúng, gò thùng. Con cái càng lớn lên, càng thấy ổng khổ nhiều quá. Đến khi chúng lập gia đình, sinh con đẻ cái, ổng vẫn không ngưng tay”.

Tật nguyền vẫn làm cách mạng

Ông Đây ngồi đó, treo người nhỏ thó trên chiếc ghế tựa, hai chân lủng lẳng, nhưng hai tay thì lên xuống nhịp nhàng theo nhịp kể, nét mặt vẫn rắn rỏi, cương quyết. Giọng ông chắc nịch: “Hồi đó, nhiều người không hiểu chuyện, cứ nói ra nói vào, rằng nhà tôi “ăn cơm quốc gia, thờ ma cộng sản”. Mặc kệ người ta nói, mẹ con tôi vẫn chung niềm tin son sắt vào lời của Bác Hồ, rằng chiến tranh có thể kéo dài 5 năm, 10 năm, 20 năm hoặc lâu hơn nữa, rồi cũng đến ngày thắng lợi. Sau khi hai anh trai lần lượt hy sinh, gia đình tôi vẫn tiếp tục góp công góp sức cho cách mạng”.

Không chỉ lao động kiếm sống, bằng nhiều cách khác nhau, ông đã góp sức mình cho kháng chiến chống Mỹ. “Có lẽ, do tôi hơi khác người, chỉ bò chứ không đi thẳng, nên địch có phần khinh thường. Nhờ thế mà tôi hoạt động trót lọt, chưa từng bị nghi ngờ, bắt bớ”, ông Đây kể lại.

Thời chống Mĩ, nhờ “lợi thế” hiếm có, ông được cắt cử nghe ngóng tình hình địch ở thôn Phước Chánh và thôn Văn Trường, báo lại cho hai anh trai Dương Văn Sỹ, Dương Văn Nhu (sau này đều là liệt sĩ). Những thông tin này sau đó được chuyển lên cấp trên phục vụ kế hoạch tác chiến của quân ta. Chân không đứng vững được, nhưng ông lại là tay bẫy chim cu có tiếng, hay mang “chiến lợi phẩm” cho lính quân đội Sài Gòn nhậu. Thỉnh thoảng, có thứ gì ngon, họ cũng gọi ông đến đồn cùng liên hoan. Đặc biệt, đêm trước mỗi trận càn, lính Mĩ - Ngụy thường nhậu túy lúy, vì không biết ngày mai sống chết thế nào. Trong lúc họ nửa tỉnh nửa mê, ông khéo léo hỏi chuyện sáng mai đi càn ở đâu, định bắt ai...

Ảnh minh họa

Không chỉ khai thác tin tình báo, nhiều lúc lên đồn địch chơi, tận dụng lúc đối phương nhậu xỉn, ngủ say, ông còn trộm được súng. “Có lần mang súng về nhà, tôi cột dưới thanh giường. Chưa kịp tẩu tán thì tụi lính đến chơi, có đứa còn nằm ngủ trên chiếc giường ấy, tôi cứ giả đi chuẩn bị đồ nhậu như thường lệ mà hồi hộp muốn chết”, ông cười.

Không chỉ thu thập thông tin tình báo, ông còn là tay thả truyền đơn có hạng. Năm 1962 là thời điểm ông tham gia đắc lực nhất công tác này. Những tờ truyền đơn được ông gói cẩn thận vào những chiếc lá dông. Có khi ông bò đi, cứ tranh thủ nơi vắng người mà thả, có khi đồng đội chở bằng xe đạp, hai anh em thả truyền đơn dọc đoạn đường dài vài cây số.

Sau ngày đất nước thống nhất, ông không nhắc gì đến những chiến công. Mãi đến năm 1985, đồng đội tìm về thăm, hỏi ra mới biết ông chưa được ghi công gì hết. Một năm sau, ông được nhận Huân chương Kháng chiến hạng Ba của Chủ tịch Hội đồng Nhà nước vì đã có công lao trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. “Ngày ba nhận Huân chương, bà nội hãy còn sống, bà vui lắm. Năm ngoái, có mấy cán bộ ở ngoài Bắc vào tìm bà nội để cảm ơn nhưng bà đã không còn. Các chú các bác kể lại, địch hay lui tới nhà nội mà không biết rằng đây cũng là nơi nuôi giấu, tiếp tế cho cán bộ cách mạng. Bà nội và bố tôi hay treo khăn đỏ bên hiên nhà để báo cho quân mình biết địch đang ở trong nhà. Khi khăn trắng treo lên, nghĩa là các đồng chí được vào nhà nhận tiếp tế”, con trai cả của ông Đây kể lại.

Bây giờ, tuổi ngày càng cao nên đôi tay ông Đây yếu dần, đã bắt đầu khó khăn khi leo lên mấy bậc cấp trước thềm nhà. Thế nên ông làm một cái lều nhỏ bên cạnh chuồng bò trong mảnh đất của gia đình để tiện sinh hoạt. Ngày ngày, mấy đứa cháu nội cứ quấn quýt, tối đến cũng nhất quyết ngủ lại cùng nội. Tuổi già nhưng chí không già, ông vẫn còn quả quyết khi bò ra cửa tiễn khách: “Tôi còn đôi tay chắc khỏe là may mắn lắm rồi, nên cứ phải làm việc, để kiếm sống, đỡ đần gia đình. Những lúc làm việc, tôi thấy mình đang sống”.