Nguyên nhân gây ra lũ lụt và lở đất

Hai cơn bão và một siêu bão mới đây - tất cả đều là bão nhiệt đới - đã góp phần gây ra thảm họa, khiến các thị trấn và làng mạc bị chôn vùi dưới bùn đất trên khắp Sri Lanka, Thái Lan và đảo Sumatra của Indonesia. Những nỗ lực phục hồi dự kiến sẽ phải mất nhiều tuần.

Ngày 8/12, Cơ quan Quản lý Thảm họa Quốc gia Indonesia (BNPB) cho biết số người thiệt mạng do lũ lụt và lở đất tại các tỉnh Bắc Sumatra, Aceh và Tây Sumatra của nước này đã tăng lên 950 người. Ông Sampath Kotuwegoda, Tổng Giám đốc BNPB, cho biết nước này đang phải đối mặt với "một cuộc khủng hoảng nhân đạo quy mô lịch sử".

Trước đó, Sri Lanka cũng đã ban bố tình trạng khẩn cấp sau trận lũ lụt và lở đất khiến hơn 1,1 triệu người phải di dời.

Lực lượng cứu hộ tìm kiếm nạn nhân sau lũ lụt và lở đất tại Tây Sumatra, Indonesia.
(Ảnh: THX/TTXVN)

Các cộng đồng trên khắp Nam Á và Đông Nam Á, tại các quốc gia bao gồm Indonesia, Sri Lanka, Thái Lan, Việt Nam, Malaysia và Philippines, đều chịu những trận lũ lụt trong những ngày gần đây, sau nhiều tuần mưa lớn và những cơn bão nhiệt đới trên khắp khu vực.

Những trận lũ lụt gần đây nhất trở nên tồi tệ hơn ở một số quốc gia do các cơn bão nhiệt đới, bao gồm bão Koto, gây ra lũ quét và lở đất nghiêm trọng ở Philippines, cũng như bão Senyar, tấn công dữ dội vào phía bắc Sumatra của Indonesia, và bão Ditwah, gây ra sự tàn phá ở Sri Lanka.

Lũ lụt nghiêm trọng sau những cơn bão nhiệt đới đã khiến hơn 1.000 người thiệt mạng
ở châu Á chỉ trong vòng 1 tuần. (Ảnh: Al Jazeera)

Ông Steve Turton, Giáo sư địa lý môi trường tại Đại học Central Queensland ở Úc, cho biết một điểm chung trên toàn khu vực là các cộng đồng đang phải vật lộn để ứng phó với lượng mưa lớn, kéo theo nhiều hệ quả liên tiếp, bao gồm cả lở đất. Ông chia sẻ: "Trên khắp thế giới, nơi có những hiện tượng nhiệt đới này, dù bạn gọi chúng là bão, cuồng phong hay xoáy thuận nhiệt đới, chúng đều tạo ra lượng mưa lớn hơn bao giờ hết. Và đó là do biến đổi khí hậu".

Ông Turton cho biết mặc dù bão Senyar, bão Ditwah và bão Koto không được phân loại là siêu bão do tốc độ gió của chúng, nhưng tất cả chúng đều gây ra "rất nhiều mưa". “Và sự ấm lên của bầu khí quyển và sự ấm lên của đại dương tạo ra những cơn mưa lớn này”, ông cho biết thêm.

Ông Roxy Matthew Koll, nhà khoa học về khí hậu tại Viện Khí tượng Nhiệt đới Ấn Độ, giải thích: "Các đại dương ấm hơn tạo ra các dải mưa mạnh hơn xung quanh các xoáy thuận nhiệt đới, và bầu khí quyển ấm hơn giữ nhiều hơi nước hơn và khi được giải phóng, chúng trở thành những đợt mưa dữ dội hơn".

Đây là hiện tượng gọi là La Niña, một kiểu khí hậu tự nhiên trong đó Thái Bình Dương trở nên mát hơn bình thường ở phía đông và ấm hơn ở phía tây, khiến gió mạnh hơn và đẩy nhiều nước ấm và hơi ẩm hơn về phía châu Á.

Ông Koll cho biết, mô hình này làm tăng thêm độ ẩm trong bầu khí quyển ở châu Á, thường dẫn đến lượng mưa lớn hơn và nguy cơ lũ lụt cao hơn.

Mặc dù tác động của lượng mưa tăng đã được hiểu rõ, ông Turton lưu ý rằng khi nói đến các khía cạnh bất thường khác về các cơn bão những tuần qua, bao gồm cả cách mà bão Senyar và bão Koto có thể tương tác với nhau, thì cần phải có những nghiên cứu cụ thể hơn, được gọi là nghiên cứu quy kết.

Chúng ta có thể làm gì?

Một nghiên cứu gần đây của Viện Grantham về Biến đổi Khí hậu và Môi trường, sử dụng Mô hình Bão của Đại học Hoàng gia (IRIS), đã phát hiện ra rằng biến đổi khí hậu đã làm tăng lượng mưa ở thành mắt bão của siêu bão Fung wong - cơn bão đổ bộ vào Philippines hồi tháng trước, ước tính khoảng 10,5%. Thành mắt bão là phần có sức tàn phá khủng khiếp nhất của một cơn bão nhiệt đới.

Ông Febi Dwirahmadi, điều phối viên chương trình người Indonesia của Trung tâm Môi trường và Sức khỏe Dân số tại Đại học Griffith ở Úc, nói rằng lượng mưa cũng trở nên trầm trọng hơn do điều kiện địa phương ở Sumatra - hòn đảo phía tây Indonesia.

Người dân lội qua con đường ngập nước sau trận mưa lớn ở ngoại ô Colombo, Sri Lanka.
(Ảnh: EPA)

Ông Dwirahmadi cho biết: “Biến đổi khí hậu đang khiến lượng mưa trở nên lớn hơn, nhưng các yếu tố địa phương như nạn phá rừng và thay đổi mục đích sử dụng đất cũng đóng vai trò quan trọng trong việc làm trầm trọng thêm tình trạng này”.

Ông cho biết: “Trong trường hợp của Indonesia, thường là do nạn khai thác gỗ trái phép, đất mất khả năng hấp thụ nước, do đó mưa lớn nhanh chóng biến thành dòng chảy nguy hiểm”.

Ông Dwirahmadi cho biết thêm rằng điều quan trọng là phải bảo vệ rừng bằng cách chấm dứt nạn khai thác gỗ trái phép. Ông cho biết: “Cộng đồng cũng cần có hệ thống cảnh báo sớm và chương trình phòng chống thiên tai tốt hơn”.

Khi đến thăm các cộng đồng bị ảnh hưởng bởi thiên tai ở Bắc Sumatra, Tổng thống Indonesia ông Prabowo Subianto khẳng định biến đổi khí hậu là vấn đề mà người dân Indonesia cần phải "đối mặt".

Những cơn bão mới nhất xảy ra chưa đầy một tuần sau khi Hội nghị thượng đỉnh Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP30) kết thúc tại Brazil mà không đưa ra được những phản ứng mà các quốc gia đang chịu tác hại của biến đổi khí hậu đã nhiều lần kêu gọi.

Tuy nhiên, mặc dù phải đối mặt với nhiều khó khăn, các quốc gia đang phải chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu, bao gồm cả các quốc đảo, vẫn tiếp tục tìm kiếm cách giải quyết cuộc khủng hoảng.

Những trận lũ lụt này là lời nhắc nhở rõ ràng rằng các thảm họa do biến đổi khí hậu đang trở thành hiện tượng “bình thường mới” và việc đầu tư vào khả năng phục hồi và chuẩn bị ứng phó là vô cùng quan trọng.