“Một vị lãnh tụ cởi chiếc áo đang mặc tặng các chiến sĩ, những người dân dốc hết gia sản của mình may áo tặng binh sĩ. Một đất nước, một dân tộc có người lãnh tụ như thế, có những người dân như thế có thể đánh thắng bất kỳ kẻ thù nào”. Đấy là nhận xét của các sử gia nước ngoài về chiếc áo len Bác Hồ trị giá 200 cây vàng hồi năm 1946.

Buổi đấu giá lạ kỳ

Chiếc áo len màu be, cổ tròn là món quà của Bác Hồ tặng cho các chiến sĩ vào mùa đông năm 1946. Và nó đặc biệt hơn khi chiếc áo đó được Hội Liên hiệp Quốc dân Việt Nam mang ra đấu giá chiều ngày 18/12/1946 trong Chương trình "Tuần lễ vàng". Thể lệ cuộc đấu giá cũng “vô tiền khoáng hậu”: Mỗi người muốn được quyền sở hữu chiếc áo khi trả giá đều phải nộp tiền vào quỹ, ai trả hơn nữa cũng bỏ tiền vào quỹ dành mua áo cho chiến sĩ...

Tuy nhiên, không phải ai cũng biết nhiều về lai lịch cụ Trương Văn Thìn - người đã bỏ ra đến 3.500 đồng bạc Đông Dương (tương đương gần 200 lượng vàng) để mua chiếc áo đặc biệt này. Chúng tôi đã may mắn được gặp ông Trương Anh Tuấn – con trai thứ 2 của cụ Thìn - tại ngôi nhà nhỏ ở 39 phố Thi Sách, Hà Nội.

Sinh năm 1914, cụ Trương Văn Thìn ngay từ thuở thiếu thời đã khá chí thú vào công việc kinh doanh. Với đầu óc khá nhanh nhạy, chỉ trong một thời gian ngắn, cụ Thìn đã là một trong những người buôn hạt giống lớn nhất miền Bắc. “Vua hạt giống” là từ chỉ về cụ Thìn thời bấy giờ. Không chỉ thế, cụ còn sở hữu khá nhiều biệt thự to và đẹp nhất Hà Nội cùng một cửa hàng bánh ngọt lớn.

Toàn quốc kháng chiến nổ ra, mùa đông năm 1946, theo sáng kiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Ủy ban Vận động “Mùa đông binh sĩ” đã họp để phát động phong trào may áo trấn thủ cho chiến sĩ.

Chiều ngày 18/12/1946, tại Nhà hát Lớn thành phố, Hội Liên hiệp Quốc dân Việt Nam tổ chức Chương trình “Tuần lễ vàng". Chủ tịch Hồ Chí Minh và các thành viên Chính phủ đã đến dự. Tại buổi lễ, Bác Hồ đã cởi chiếc áo len mà Người được tặng, đang mặc trên người để tặng lại các chiến sĩ.

Chiếc áo sợi pha len mà Hồ Chủ tịch gửi tặng các chiến sĩ đã được Ban Vận động ủng hộ “Mùa đông binh sĩ” Hà Nội tổ chức đấu giá tại Nhà hát Lớn thành phố để lấy tiền ủng hộ chiến sĩ nơi mặt trận... Thể lệ cuộc đấu giá cũng “vô tiền khoáng hậu”: Mỗi người muốn được quyền sở hữu chiếc áo khi trả giá đều phải nộp tiền vào quỹ, ai trả hơn nữa cũng bỏ tiền vào quỹ dành mua áo cho chiến sĩ...

Cứ như vậy cho đến khi không còn ai trả giá cao hơn thì người cuối cùng được quyền sở hữu chiếc áo đó. Cụ Thìn là người may mắn lọt vào vòng giá cuối cùng với số tiền là 3.500 đồng Đông Dương. Buổi đấu giá kết thúc, từ chiếc áo len đã thu được tổng số tiền là 4 vạn đồng Đông Dương.

Bảo vật thiêng liêng

Lúc đó, trong nhà cụ Thìn chỉ còn 1.000 đồng bạc Đông Dương. Đấu giá thắng mà không đủ tiền nộp cho Ban Tổ chức để mất món quà vô giá của Bác thì thật đáng tiếc. Không do dự, cụ đã bán ngôi nhà tại phố Nguyễn Gia Thiều và bảo vợ mình là bà Dung mang bán hết đồ tư trang (kiềng, xuyến vàng…) để có đủ 3.500 đồng bạc Đông Dương chuyển cho Ban Tổ chức (bà Dung là con gái cụ Nguyễn Bân – Tước Thái bảo thái tử, người dạy học cho các Thái tử nhà Nguyễn, hiện tên vẫn còn trong bảng vàng của hoàng cung Huế).

Chiếc áo len của Bác Hồ là bảo vật thiêng liêng nên được cụ Thìn hết sức giữ gìn, dù thời cuộc trải qua nhiều biến động. Sau ngày toàn quốc kháng chiến, gia đình cụ Thìn tản cư về các tỉnh Hà Nam, Sơn Tây... Trên đường tản cư luôn bị bọn lính đón đầu khám xét vơ vét của cải, nhưng gia đình vẫn giữ được chiếc áo an toàn.

Có một lần tản cư đến chùa Hương, bị địch bao vây, cụ Thìn bị bắt, áo quần tiền nong của gia đình bị địch lấy đi tất cả, vậy mà bà Dung vẫn giữ được tấm áo len vẹn toàn. Một lần khác, trên đường chạy lên La Khê, Hà Tây (trước đây) gia đình cũng bị địch đón đầu lục soát, thu giữ nhiều đồ đạc tiền nong, nhưng lạ kỳ chiếc áo vẫn không bị mất.

Dù điều kiện khó khăn đến đâu, chiếc áo này vẫn được bảo quản một cách rất độc đáo mà chỉ có những người chuyên buôn hạt giống như cụ Thìn mới nghĩ ra được là dùng hạt tiêu để chống mốc, chống côn trùng và vẫn có mùi thơm.

Cuối năm 1949 vì hoàn cảnh khó khăn, gia đình cụ Thìn buộc phải trở về Hà Nội. Sống trong lòng địch, nhưng chiếc áo Bác Hồ vẫn được cất giấu cẩn thận. Ở phố Tràng Tiền, bà Dung đã giấu chiếc áo trên gác 2. Khi ở 52 Trần Nhân Tông, địch đến bắt cụ Thìn (do tham gia chống lệnh di cư vào Nam) và lục soát khắp nhà nhưng chiếc áo Bác Hồ vẫn nguyên vẹn. Ngày 10.9.1969, sau tang lễ Bác Hồ, cụ Thìn quyết định đem chiếc áo len quý giá hiến tặng cho Bảo tàng Cách mạng Việt Nam.

Năm 1995, Bộ Văn hóa đã trao tặng cho cụ Trương Văn Thìn Huy chương Vì sự nghiệp bảo tồn di sản văn hóa. Nay cụ đã mất nhưng bức thư cảm ơn gửi cho Đảng, Nhà nước vẫn nồng nàn một tình cảm thiêng liêng với dân tộc.

Hiện tại, chiếc áo được bảo quản tại Bảo tàng Cách mạng Việt Nam, tuy nhiên không được trưng bày thường xuyên vì bảo tàng thường trưng bày hiện vật theo chủ đề tuyên truyền tùy theo các mốc lịch sử.