Núi non hùng vĩ xanh mướt bềnh bồng mây phủ khiến bản Hay thuộc xã Nậm Hăn hiện lên thật đẹp, thế nhưng những câu chuyện chúng tôi nghe được ở đây lại thật thê lương, não nề. Bản Hay từ lâu được người ta gọi là "bản nghiện", ma túy đã cướp đi những người đàn ông trong bản… Bây giờ người ta gọi bản Hay là "bản không chồng".

Dấu lặng giữa núi rừng

Nằm dài theo dòng suối Huổi Cắn Ma, bản Hay thuộc xã Nậm Hăn, huyện Sìn Hồ có gần 50 hộ với hơn 200 nhân khẩu là người Khơ Mú. Bản Hay một thời nổi tiếng trù phú, giàu có nhất xã. Người dân trong bản trước đây trồng trọt, chăn nuôi rất tốt nên thóc lúa nhiều, cuộc sống no đủ. Nhưng nay thì khác, từ khi tệ nạn ma túy như "cơn mưa rừng" thấm lâu đã làm cho bản Hay trở nên điêu tàn, thảm hại.

Bản Hay hiện lên trước mặt chúng tôi với những cái lều không ra lều, nhà chẳng ra nhà. Anh Lò Văn Xanh, Phó bản kiêm Trưởng bản kể cho chúng tôi biết đấy là nhà ông Lò Văn Hen - bố vợ anh Xanh. Thực ra, trước năm 2010, nhà ông Hen là ngôi nhà sàn ba gian, gỗ chắc chắn. Nhưng vì nghiện, không có tiền dùng ma túy, nên năm 2010, ông đã bán tất cả phần khung nhà cho người cùng bản với giá 5 triệu đồng để "phục vụ" cho ma túy…

Ở bản Hay này, những chuyện như nhà ông Hen không hiếm. Không những đàn ông nghiện, đàn bà cũng nghiện, ma túy đã ăn sâu vào máu khiến họ mất hết lý trí. Ngay trước cửa nhà Phó bản Hay, cũng hiện lên cảnh tượng tan hoang, xơ xác, điêu tàn. Đó là ngôi nhà sàn rách tươm của con nghiện Lò Thị Thanh, SN 1970. Khi bước chân lên nhà Thanh, chúng tôi có cảm giác căn nhà rung lên bần bật. Chúng tôi phải đi thật nhẹ nhàng để tránh những tấm gỗ sàn mục nát và những khe hở toang hoác... Nhìn trong nhà chẳng có gì đáng giá. Tôi thử mở một cái nồi nhỏ (duy nhất), đen nhẻm bên đống lửa, trong nồi không phải cơm mà là vài cọng rau rừng vàng khè, lõng bõng nước. Gần đống tro bếp có vài củ sắn, một cái hoa chuối rừng và một nửa quả đu đủ xanh đã gọt vỏ héo quắt.

Thấy người lạ đến nhà, Thanh cũng chẳng buồn mời ngồi chơi, uống nước gì mà cứ lầm lũi, ngồi chẻ cây nứa để đan phên, định bụng sẽ che chắn cho ngôi nhà đã vá chằng, vá đụp? Hỏi gì Thanh cũng lờ đi, không nói. Lúc chúng tôi chào, quay về, Thanh mới ngước mắt lên đờ đẫn nói: "Bây giờ không có thuốc chết mất cán bộ ơi"... Chúng tôi được Phó bản Hay cho biết, chồng Thanh cũng vì nghiện mà chết khi mới 35 tuổi, để lại cho Thanh ba con thơ dại một trai, hai gái. Đến nay, đứa con trai SN 1990 cũng mắc nghiện, đi ăn trộm trâu "mới bị bắt đi ba ngày trước rồi".

Chuyện Phó bản Hay kiêm chức Trưởng bản cũng vì nghiện mà ra. Chẳng là ông Lò Văn Ban, Trưởng bản Hay lâu nay bị nghiện nặng. Vì nghiện mà ông đã dỡ gần hết những tấm gỗ xung quanh ngôi nhà sàn ra bán dần để cho vào… ống kim tiêm.

Cũng vì nghiện mà ông Ban không tha thiết gì với chức Trưởng bản. Năm 2011, bà con bản Hay đã ba lần đề nghị cấp ủy, chính quyền xã Nậm Hăn cách chức ông Ban nhưng xã vẫn chưa ra được quyết định này. Chính vì thế, Phó bản Lò Văn Xanh lâu nay phải kiêm luôn nhiệm vụ Trưởng bản nhưng tiền phụ cấp hàng tháng vẫn phải chia lại cho Trưởng bản Lò Văn Ban "vài chục nghìn".

Những chiếc lều hoang tàn của "bản không chồng". (Ảnh: Đ.Hạnh)

Bản không chồng

Nói về bản Hay, đồng chí Điêu Chính Thân, Phó Bí thư thường trực Đảng ủy xã Nậm Hăn, người đã có thâm niên gần 20 năm công tác tại xã cho biết: "Gần 50 hộ dân của bản đều thuộc diện nghèo..., khoảng từ năm 1980 - 1995, bản Hay có nhiều ruộng nương, ao cá, giàu nhất xã đấy". Nhưng từ 1995 đến nay, bản Hay có nhiều người nghiện, trộm cắp nhiều, ruộng nương bỏ hoang...

Trưởng Trạm y tế xã Nậm Hăn, Nguyễn Anh Ngọc cho biết thêm, cũng vì nhiều người dân nơi đây "dính" nghiện chích ma túy nên sức khỏe bị suy giảm nghiêm trọng và lần lượt tử vong. Mà toàn đàn ông, con trai ở lứa tuổi lao động "ra đi" vì nghiện khiến cho bản Hay hiện nay nam giới từ 18 tuổi trở lên "chẳng còn mấy đâu".

Anh Mao Văn Hệ, Trưởng CA xã Nậm Hăn nói: Khoảng 4 - 5 năm gần đây "nhà nào của bản Hay cũng có một người dưới 40 tuổi chết vì nghiện hêrôin, sốc thuốc, có HIV". Hiện bản Hay có 11 hộ, chủ nhà chỉ toàn là nữ. Những hộ này nhà không còn đàn ông, con trai do đã chết vì nghiện. Tình trạng mất trộm từ cái xoong, con gà, con vịt đến con trâu trong bản Hay thì "hầu như ngày nào cũng có".

Theo thống kê của Trạm y tế xã Nậm Hăn, cả xã có 16 bản với tổng số 21 con nghiện chích, hít hêrôin nhưng riêng bản Hay đã có đến 12 con nghiện. Được biết cấp ủy, chính quyền, đoàn thể xã Nậm Hăn lâu nay cũng đã có nhiều nỗ lực, thường xuyên động viên, vận động bà con bản Hay cai nghiện, quay lại chăm chỉ lao động, sản xuất. Nhưng xem ra kết quả không khả quan...

Nói về kết quả sau cai nghiện tập trung tại cộng đồng của xã, Trưởng CA xã Nậm Hăn chỉ lắc đầu: "Không ăn thua, tái nghiện hết". Từ năm 2005 đến nay xã Nậm Hăn đã tổ chức cai nghiện tại cộng đồng được ba lần nhưng sau đấy các con nghiện lại tái nghiện 100%. Còn nói về cách ngăn chặn không cho "hàng trắng" tuồn vào bản Hay, Trưởng CA xã trầm ngâm: "Không xuể... nhiều cửa lắm".

Thầy giáo Quàng Văn Phong, trường Mầm non xã Nậm Hăn, đang "cắm" tại bản Hay cũng cho hay, từ đầu năm đến nay thầy đã năm lần bị mất hết đồ dùng cá nhân. Nên bây giờ mỗi lần đến cuối tuần về nhà ở trung tâm xã, thầy lại bỏ tất cả bát đũa, chăn, màn, quần áo vào bao tải khuân về nhà. Đầu tuần vào bản dạy học, thầy lại lóc cóc mang đồ vào...

Trước  thực trạng đáng buồn trên, Phó bản Hay Lò Văn Xanh buồn rầu nói: "Bây giờ bản Hay có công to việc lớn gì thấy toàn nữ đứng ra lo thôi vì bản không có đàn ông...".