Tuần dương hạm hiện đại nhất thế giới đã nhầm lẫn một máy bay hành khách là máy bay quân sự gây nên thảm kịch khiến 290 người thiệt mạng. Ảnh đồ họa: Deviantart

Theo Global Security, vào năm 1987, Không quân Iraq tấn công tàu khu trục USS-Stark của Mỹ đang hoạt động trong eo biển Hormuz. Đến tháng 4/1988, Hải quân Mỹ quyết định mở rộng phạm vi bảo hộ các tàu của các quốc gia trung lập trong khu vực. Họ triển khai tuần dương hạm mang tên lửa điều khiển USS-Vincennes (CG-49) lớp Ticonderoga đến khu vực, hoạt động như một hệ thống cảnh báo sớm. USS Vincennes mang theo radar AN/SPY-1 cùng hệ thống chiến đấu Aegis mới nhất thế giới vào thời điểm đó.

Hạm trưởng của USS-Vincennes, ông William C. Rogers III, ra lệnh rời cảng San Diego vào ngày 25/4/1988. Chiến hạm đến Bahrain vào ngày 29/5/1988.

Nhầm lẫn của hệ thống chiến đấu tối tân

Phòng điều khiển hiện đại của hệ thống Aegis trên tuần dương hạm USS-Vincennes. Sự nhầm lẫn của họ có vẻ khá vô lý. Ảnh: Wikipedia

Ngày 3/7/1988, USS-Vincenne vượt qua eo biển Hormuz để trở về Bahrain sau nhiệm vụ hộ tống. Một trực thăng cất cánh từ tuần dương hạm trở thành mục tiêu tấn công của tàu tuần tra của Hải quân Iran. William C. Rogers III cho tàu quay lại và truy đuổi tàu tuần tra.

Vào thời điểm cuộc rượt đuổi diễn ra, máy bay chở khách Airbus A-300 203 B2, số hiệu IR655 của hãng hàng không Iran Air cất cánh từ sân bay Bandar Abbas trong hành trình đến sân bay Dubai. Chiếc A-300 có tên quốc tế EP-IBU rời khỏi đường băng vào lúc 10h17.

Phi cơ của Iran sử dụng hệ thống thu-phát tín hiệu mã "squawk" (đặc trưng của máy bay dân sự) và duy trì liên lạc vô tuyến với trạm kiểm soát không lưu mặt đất. Ngay khi vừa cất cánh, máy bay đã lọt vào phạm vi kiểm soát của radar Aegis trên tuần dương hạm USS-Vincenne.

Tuần dương hạm phát 3 đoạn mã vô tuyến để yêu cầu máy bay khai báo nhận dạng, nhưng không thấy tín hiệu phản hồi. Ê kíp chiến đấu trên tuần dương hạm USS-Vincenne cho rằng phi cơ A-300 đang bay trên đầu họ là một tiêm kích F-14 Tomcat của Không quân Iran.

William C. Rogers III nhận định chiếc A-300 là "một mối đe dọa" và ra lệnh phóng 2 tên lửa đối không SM-2MR về phía phi cơ. Ở thời điểm đó, SM-2 là tên lửa hải đối không hiện đại nhất thế giới. Phi cơ A-300 rơi vào ngày 3/7/1988 khiến toàn bộ hành khách và phi hành đoàn thiệt mạng.

Tổ chức Hàng không dân dụng quốc tế ICAO xếp vụ bắn nhầm vào hạng thứ 9 trong những thảm họa hàng không tồi tệ nhất lịch sử.

Sự im lặng đáng ngờ của Mỹ

Các trẻ em Iran thả những bông hoa lay ơn xuống biển trong lễ kỷ niệm 24 năm thảm họa chuyến bay IR655. Ảnh: Getty Images

Hải quân Mỹ biện minh rằng, họ nhầm phi cơ A-300 với máy bay chiến đấu F-14 của Iran. Tuy nhiên, dữ liệu từ hệ thống chiến đấu Aegis cho thấy phi cơ đang lấy độ cao để bay lên chứ không giảm dần độ cao điển hình như một cuộc tấn công từ trên không.

Điều này đặt ra dấu hỏi về khả năng vận hành hệ thống và nhận thức tình huống của thủy thủ đoàn. Theo báo cáo tường trình của USS-Vincenne, họ đã cố gắng để liên lạc với máy bay xấu số 7 lần trên tần số quân đội và 3 lần trên tần số khẩn cấp dân sự.

Tuy nhiên, A-300 lại không được thiết kế để nhận các tần số quân sự trong khi tần số dân sự khẩn cấp có thể đã hướng về phía máy bay khác. Washington chỉ công bố một phần bản báo cáo điều tra vào năm 1988 và công bố phần còn lại vào năm 1993. Động thái đó cho thấy những khuất tất mà Mỹ không muốn công khai. Ngoại trưởng Iran lúc đó là Ali Akbar Velayati đã nói với Hội đồng Bảo An Liên hợp Quốc rằng vụ tấn công của Mỹ "không thể là một sai lầm, mà là một hành động tội phạm".

Năm 2000, BBC công bố một tài liệu từ chính phủ Mỹ cho rằng, ê kíp chiến đấu trên tàu USS-Vincenne đã chịu rất nhiều áp lực bởi tình hình xung quanh. Hạm trưởng William C. Rogers III phải ra một quyết định khó khăn để bảo vệ tính mạng thủy thủ đoàn. Tuy nhiên, lập luận của Mỹ có vẻ khá nực cười, bởi Hải quân Mỹ quá mạnh so với Iran.

Mặt khác, USS-Vincenne là tàu chiến hiện đại nhất thế giới thời điểm đó. Thủy thủ đoàn được đào tạo một cách bài bản để đối phó với những mối đe dọa nguy hiểm nhất. Việc họ lo lắng khi thấy một máy bay đang tăng dần độ cao là hiện tượng có vẻ khá vô lý. Mối nguy hiểm mà phi cơ A-300 tạo ra cho họ rất mơ hồ và không hợp lý khi đối chiếu với lời giải thích của vị thuyền trưởng. Mãi đến năm 1996, tức 8 năm sau thảm họa, chính phủ Mỹ mới đồng ý chi trả khoảng 70 triệu USD cho Iran để bồi thường cho các nạn nhân xấu số. Nhưng Nhà Trắng không đưa ra bất kỳ lời xin lỗi chính thức nào đối với Iran.