Bài phát biểu của Bộ trưởng quốc phòng Việt Nam Phùng Quang Thanh phát biểu tại đối thoại Shangri-la sáng nay 31/5:

Lòng tin là khởi nguồn của mọi quan hệ hữu nghị

Cũng tại diễn đàn này năm 2013, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng đã chuyển tới cộng đồng quốc tế một thông điệp về “lòng tin chiến lược”, trong đó đã nhấn mạnh rằng “lòng tin là khởi nguồn của mọi quan hệ hữu nghị, hợp tác; là liều thuốc hiệu nghiệm để ngăn ngừa những toan tính có thể gây ra những nguy cơ xung đột. Lòng tin cần được nâng niu vun đắp không ngừng bằng những hành động cụ thể, nhất quán, phù hợp với chuẩn mực chung và với thái độ chân thành”.

Sau một năm nhìn lại, chúng ta thấy thế giới và khu vực vẫn còn nhiều căng thẳng và tiềm ẩn các nguy cơ xung đột hoặc chiến tranh như chúng ta đang chứng kiến hằng ngày, hằng giờ qua các phương tiện truyền thông đại chúng. Chính vì vậy, xây dựng lòng tin vẫn đang là vấn đề cấp thiết hơn bao giờ hết đối với tình hình thế giới và khu vực hiện nay.

Quản lý căng thẳng chiến lược là vấn đề hệ trọng, liên quan đến hòa bình, ổn định và phát triển của các nước, khu vực và thế giới, phù hợp với nguyện vọng chung của cộng đồng quốc tế và lợi ích của các quốc gia, là chủ đề tôi chia sẻ cùng các bạn.

Thưa các quý vị!

Nhìn chung, tình tình thế giới và khu vực hiện nay, hòa bình, hợp tác và phát triển là xu thế lớn nhưng vẫn còn diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nhiều bất trắc khó lường. Những căng thẳng, xung đột tôn giáo, sắc tộc, ly khai, chiến tranh cục bộ, tranh chấp lãnh thổ, bạo loạn chính trị, can thiệp, lật đổ, khủng bố diễn ra gay gắt; các yếu tố đe dọa an ninh phi truyền thống, tội phạm công nghệ cao trong các lĩnh vực tài chính - tiền tệ, điện tử - viễn thông, sinh học, môi trường... còn tiếp tục gia tăng.

Khu vực châu Á - Thái Bình Dương có sự phát triển năng động, tăng trưởng cao và là tâm điểm thu hút các nhà đầu tư thế giới, tuy nhiên vẫn tồn tại những căng thẳng trên bán đảo Triều Tiên, tranh chấp chủ quyền trên biển Hoa Đông và biển Đông... Đây là các nhân tố ảnh hưởng đến hòa bình và ổn định khu vực.

Nguyên nhân của các vấn đề trên xuất phát từ mâu thuẫn và xung đột lợi ích, dẫn đến sự hoài nghi về thiện chí và lòng tin trong quan hệ, hợp tác, sự cọ xát về lợi ích trong cạnh tranh chiến lược và hành động kiềm chế lẫn nhau. Bên cạnh đó, những mâu thuẫn, khác biệt về văn hóa, tôn giáo, sắc tộc, ý thức hệ... vẫn tồn tại, trong khi các bên liên quan vẫn chưa có được các giải pháp xử lý hữu hiệu.

Nguyện vọng chung của các quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam, là luôn mong muốn khu vực duy trì được môi trường hòa bình, ổn định, cùng hợp tác phát triển và ngăn chặn không để xảy ra xung đột, chiến tranh.

Tôi cho rằng để quản lý các nguy cơ có thể dẫn đến xung đột, trước hết chúng ta cần có một nhận thức chung trong việc đề cao trách nhiệm quốc tế, mà đặc biệt là vai trò, trách nhiệm của các cường quốc. Các nước cùng phải có trách nhiệm giữ gìn môi trường hòa bình, ổn định hợp tác cùng phát triển, phải tôn trọng luật pháp quốc tế, Hiến chương Liên Hợp Quốc, tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, không dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực để giải quyết các vấn đề tranh chấp, tăng cường các mặt hợp tác trên cơ sở bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau cùng có lợi, không phân biệt quốc gia lớn hay quốc gia nhỏ.

Khi có được nhận thức chung, chúng ta sẽ có nền tảng vững chắc để xây dựng lòng tin. Lòng tin không chỉ được thể hiện bằng lời nói mà phải bằng hành động cụ thể, bằng những việc làm thiết thực để thúc đẩy sự minh bạch, đối thoại bình đẳng, cởi mở, xây dựng quan hệ hữu nghị, hợp tác giữa các quốc gia, tôn trọng luật pháp và các chuẩn mực trong quan hệ quốc tế. Các nước lớn có vai trò trách nhiệm và đóng góp quan trọng trong việc tạo dựng và củng cố lòng tin chiến lược này.  

Trên thực tế, ngay ở trong quốc gia hay mỗi gia đình cũng còn có những mâu thuẫn, bất đồng, huống chi là các nước láng giềng với nhau còn tồn tại tranh chấp về biên giới, lãnh thổ hoặc va chạm là điều khó tránh khỏi. Vấn đề là ở chỗ lãnh đạo cấp cao của các nước nên cần hết sức bình tĩnh, kiềm chế, đặt lợi ích của quốc gia trong lợi ích của khu vực và quốc tế; lựa chọn giải pháp hòa bình thông qua đàm phán ngoại giao để giữ gìn quan hệ hữu nghị giữa các nước.

Trong giải quyết bất cứ một mâu thuẫn hay tranh chấp nào, các bên liên quan cần phải tự kiềm chế, bình tĩnh, nhận rõ bản chất vấn đề thật khách quan và rất thận trọng đưa ra các quyết định. Chỉ cần một sai lầm nhỏ cũng có thể làm cho căng thẳng trở thành xung đột. Xử lý căng thẳng trong quan hệ giữa các nước, vai trò của quân đội hết sức quan trọng, quân đội phải kiềm chế, kiểm soát và quản lý chặt chẽ mọi hoạt động của từng người chỉ huy, người chiến sĩ trong chỉ huy, điều khiển vũ khí, trang bị, phương tiện chiến đấu, từ tàu chiến, máy bay...

Bộ trưởng quốc phòng Việt Nam phát biểu tại diễn đàn Shangri-la sáng 31/5 - Ành: Thanh Tuấn

Truyền thông cần đưa tin trung thực, khách quan

Trong quản lý căng thẳng chiến lược thì vấn đề truyền thông có vai trò và trách nhiệm rất quan trọng, đó là đưa tin phải trung thực khách quan, kịp thời với tinh thần xây dựng vì lợi ích quốc gia dân tộc. Truyền thông nên tạo ra môi trường thuận lợi để góp phần giải quyết mâu thuẫn và tranh chấp một cách hòa bình, không nên dùng những lời lẽ kích động, càng không nên kích động hận thù dân tộc, càng không nên làm cho tình hình căng thẳng thêm hoặc gây áp lực cho lãnh đạo trong quá trình xem xét ra quyết định giải quyết vấn đề.

Để kiểm soát và giảm thiểu các nguy cơ xung đột, chúng ta nên phát huy có hiệu quả các cơ chế hợp tác cả song phương và đa phương. Những vấn đề có liên quan đến hai nước thì cần giải quyết song phương, còn vấn đề liên quan đến nhiều nước, nhiều bên thì giải quyết theo cơ chế đa phương. Trong quá trình giải quyết các vấn đề mâu thuẫn, bất đồng cần phải được công khai, minh bạch trước cộng đồng quốc tế, tránh sự hiểu lầm hoặc gây hoài nghi cho dư luận.

Hiện nay chúng ta đang có những cơ chế hợp tác khu vực như Diễn đàn An ninh khu vực ASEAN (ARF), Hội đồng Hợp tác an ninh châu Á-TBD (CSCAP), Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á (EAS), Hội nghị Bộ trưởng quốc phòng các nước ASEAN (ADMM) và Hội nghị Bộ trưởng quốc phòng các nước ASEAN mở rộng (ADMM+), Diễn đàn Biển ASEAN (AMF), cũng như Đối thoại Shangri-la hôm nay, là những khuôn khổ hợp tác quan trọng về xây dựng lòng tin, thúc đẩy ngoại giao, phòng ngừa và tìm kiếm các biện pháp quản lý xung đột.

Việt Nam nhất quán giải quyết tranh chấp bằng hòa bình

Quan hệ giữa Việt Nam và nước bạn láng giềng Trung Quốc về tổng thể trên các mặt đang phát triển tốt đẹp, chỉ còn tồn tại vấn đề tranh chấp chủ quyền trên biển Đông và đôi khi cũng có những va chạm gây căng thẳng như sự việc ngày 1-5-2014, Trung Quốc đã đơn phương hạ đặt giàn khoan nước sâu Hải Dương 981 trong vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam, đã gây bức xúc cho nhân dân Việt Nam, gây lo ngại cho các quốc gia trong khu vực và cộng đồng quốc tế.

Chúng tôi nhận thức rõ đấu tranh bảo vệ chủ quyền lãnh thổ là thiêng liêng. Việt Nam nhất quán chủ trương kiên trì giải quyết bằng biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển năm 1982; Tuyên bố về ứng xử của các bên ở biển Đông (DOC); Tuyên bố 6 điểm của ASEAN về biển Đông; tiến tới xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử trên biển Đông (COC) giữa ASEAN và Trung Quốc; và Thỏa thuận của lãnh đạo cấp cao hai nước Việt - Trung, giữ hòa bình, ổn định an ninh, an toàn hàng hải, hàng không ở biển Đông, giữ ổn định chính trị để tập trung phát triển kinh tế xã hội, nâng cao đời sống của nhân dân và giữ gìn quan hệ hữu nghị truyền thống giữa nhân dân hai nước Việt - Trung thông qua con đường đối thoại ở nhiều cấp, nhiều ngành với Trung Quốc để làm giảm căng thẳng.

Với chủ trương trên, Việt Nam rất kiềm chế, không sử dụng máy bay, tàu tên lửa, tàu pháo... mà chỉ dùng tàu kiểm ngư, tàu cảnh sát biển và tàu cá của ngư dân, phối hợp với lực lượng chấp pháp để bảo vệ chủ quyền, không chủ động đâm va, không phun vòi rồng vào các tàu của Trung Quốc. Chúng tôi đề nghị Trung Quốc rút giàn khoan ra khỏi vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa của Việt Nam và cùng Việt Nam đàm phán để giữ được hòa bình ổn định và quan hệ hữu nghị hai nước. Điều đó có lợi cho hai nước, cho cả khu vực và thế giới.

Tôi cho rằng quân đội hai nước phải hết sức kiềm chế, tăng cường hợp tác với nhau, kiểm soát chặt chẽ mọi hoạt động không để có những hành động ngoài tầm kiểm soát. Quân đội hai nước phải thể hiện vai trò tham mưu với lãnh đạo Đảng, Nhà nước xử lý thỏa đáng vấn đề một cách bình tĩnh, kiên trì, để không xảy ra xung đột, không xảy ra chiến tranh.

Việt Nam rất chủ động, tích cực trong hợp tác quốc phòng với các nước ASEAN như tham gia diễn tập tìm kiếm cứu nạn, hỗ trợ nhân đạo và cứu trợ thảm họa, thiết lập đường dây nóng chia sẻ thông tin giữa các nước ASEAN. Ngày 8-6-2014 tới đây, Việt Nam và Philippines sẽ tổ chức giao lưu giữa các lực lượng đóng quân trên các đảo Song Tử Đông và Song Tử Tây, thuộc quần đảo Trường Sa, để tăng cường hữu nghị và xây dựng lòng tin cũng như giảm căng thẳng ở khu vực.

Chúng tôi hi vọng vào nỗ lực chung của cộng đồng quốc tế, các mâu thuẫn, bất đồng sẽ từng bước được giải quyết, duy trì được sự ổn định và phát triển ở khu vực, đóng góp chung cho môi trường hòa bình của thế giới.

Cuối cùng, để kết thúc phần trình bày của mình, một lần nữa tôi muốn chuyển đến quý vị một thông điệp từ Chính phủ và nhân dân Việt Nam rằng với truyền thống hòa hiếu và yêu chuộng hòa bình, Việt Nam luôn sẵn sàng là bạn, là đối tác tin cậy với tất cả các quốc gia trong cộng đồng quốc tế trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền, bình đẳng và cùng có lợi, cùng nhau xây dựng một thế giới hòa bình, thịnh vượng, hợp tác và phát triển.

* Trong một diễn biến khác, việc Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương 981 tại thềm lục địa và vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam những ngày qua đã khiến dư luận trong nước và cộng đồng quốc tế hết sức bất bình và phản đối, coi đây là hành động ngang ngược nhằm hiện thực hóa ý đồ độc chiếm Biển Đông bằng yêu sách đường lưỡi bò phi lý của Trung Quốc.

Ủng hộ Việt Nam trong quan điểm kiên quyết bảo vệ chủ quyền biển đảo bằng mọi giải pháp hòa bình, nhiều ý kiến cho rằng, Việt Nam cần khởi kiện Trung Quốc ra Tòa án quốc tế. Nhiều học giả trong nước và quốc tế cũng đã đề cập giải pháp này nhưng cũng khuyến cáo Việt Nam cần chuẩn bị rất thận trọng và kỹ lưỡng.

Có thể khẳng định chắc chắn rằng theo luật pháp quốc tế, vị trí Trung Quốc hạ đặt giàn khoan 981 hiện nay nằm sâu trong thềm lục địa và vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, xâm phạm quyền chủ quyền, quyền tài phán của Việt Nam. Các chuyên gia quốc tế cũng xác nhận quan điểm này.

Giáo sư Carl Thayer, Học viện Quốc phòng Australia nói: "Việt Nam và chỉ có Việt Nam có quyền chủ quyền đối với vùng biển này và các tài nguyên trong vùng biển này cũng như khu vực trên thềm lục địa này. Bây giờ Trung Quốc đã xâm phạm vào bên trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, được thiết kế là khai thác các tài nguyên là tài sản thuộc chủ quyền của Việt Nam. Không những thế họ còn mang vào đây hàng chục tàu khác, điều đó có nghĩa là Trung Quốc đang chiếm vùng biển thuộc về Việt Nam”.

Đề cập khả năng khởi kiện ra Tòa án quốc tế, nhiều ý kiến cho rằng, Việt Nam có thể khởi kiện Trung Quốc xâm phạm quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam đối với thềm lục địa và vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam theo Công ước của Liên Hợp Quốc về Luật Biển năm 1982, hoặc khởi kiện Trung Quốc vì đã thực hiện một số hành vi không phù hợp với chuẩn mực quốc tế, như chủ động đâm va, phun vòi rồng vào các tàu chấp pháp và tàu cá của ngư dân Việt Nam, gây tổn hại về sức khỏe và vật chất, vi phạm các quyền tự do hàng hải.... 

Tiến sỹ Nguyễn Đăng Thắng, Uỷ viên hội đồng chấp hành Luật quốc tế châu Á, Thành viên Hội Luật gia Việt Nam cho biết: “Theo Công ước của Liên Hợp Quốc về Luật Biển quy định là các quốc gia có tàu có nghĩa vụ phải đảm bảo an toàn hàng hải, việc các tàu của Trung Quốc đâm va vào các tàu thực thi pháp luật của Việt Nam cho thấy Trung Quốc không tôn trọng nghĩa vụ trong Công ước Luật Biển. Vi phạm này đã gây ra thiệt hại về người và tài sản. Điều đó đặt ra nghĩa vụ là Trung Quốc phải bồi thường và chấm dứt các hành vi như vậy”.

Giàn khoan Hải Dương 981

Chính phủ Việt Nam đã nhiều lần khẳng định, không loại trừ bất cứ một giải pháp hòa bình nào để bảo vệ chủ quyền biển đảo của đất nước. Khẳng định này có thể hiểu là không loại trừ cả khả năng khởi kiện pháp lý. Trong trường hợp này, đương nhiên ngoài những bằng chứng, chứng cứ không thể chối cãi mà Việt Nam đã chuẩn bị kỹ lưỡng, Việt Nam còn cần có sự hiểu biết sâu sắc đối với hệ thống tổ chức, các quy định về thủ tục, thẩm quyền thụ lý, xét xử của các cơ quan tài phán quốc tế khác nhau.

Thạc sỹ Phạm Lan Dung, Trưởng khoa Luật quốc tế, Học viện Ngoại giao cho rằng: "Việc Tòa có thẩm quyền xét xử vụ việc này hay không, Tòa có quyết định thụ lý vụ việc này hay không còn phụ thuộc rất nhiều vào hồ sơ chúng ta chuẩn bị cũng như vấn đề chúng ta nêu lên trong đơn kiện. Vì vậy, mặc dù rất lạc quan về khả năng khởi kiện ra Tòa trọng tài theo Phụ lục VII của Công ước Luật Biển 1982, nhưng chúng tôi hiểu đây không phải là vấn đề đơn giản, chúng ta có thể học hỏi được từ vụ Philippines kiện Trung Quốc”.

Hiện nay, Phái đoàn đại diện Thường trực của Việt Nam tại Liên Hợp Quốc đã gửi thông cáo tới Liên Hợp Quốc, Tổ chức Thương mại Thế giới đã ra Thông cáo nêu rõ những hành vi sai trái của Trung Quốc trong việc hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương 981 và triển khai trái phép các loại tàu trong vùng biển thuộc chủ quyền của Việt Nam.

>> BẤM ĐÂY ĐỂ XEM TOÀN BỘ DIỄN BIẾN TÌNH HÌNH CĂNG THẲNG TRÊN BIỂN ĐÔNG