Sống trong ô nhiễm

Đặng Văn Giang – Trưởng thôn Quan Độ, xã Văn Môn (huyện Yên Phong, Bắc Ninh) nhận cuộc gọi của chúng tôi, trả lời giọng gấp gáp: “Em đang cùng vài người trong thôn, lực lượng dân phòng đi khơi thông cống rãnh. Mấy trận mưa đầu mùa làm thôn làng ngập ngụa rác nên nắng trời, bọn em tranh thủ. Anh thông cảm!”.

Mãi trưa, Giang cùng vài anh em về nhà trong trang phục lấm lem. Thấy khách ngạc nhiên, Giang giải thích: “Mấy năm trước mưa lớn thì nước theo cống rãnh đổ ra sông. Thế nhưng, vài năm trở lại, cống rãnh bị nghẹt cứng gây ngập úng. Mà nghẹt nào bởi cây cỏ gì đâu, nghẹt do dây điện, phế liệu của các hộ dân trong thôn ra cả”.

Giang năm nay tuổi khoảng 35, từng là cán bộ tại huyện Yên Phong nhưng xin nghỉ việc về nhà làm nghề tự do. Giang kể, anh vừa được người dân tín nhiệm bầu làm trưởng thôn nên phải giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường bằng những hành động thiết thực để người dân học tập, chung tay bảo vệ môi trường.

Rác nguy hại được đốt giữa ban ngày ở làng Quan Độ, gây ảnh hưởng đến sức
khỏe người dân và môi trường.

Chở chúng tôi 1 vòng bằng xe máy thăm làng, Giang cho biết: 1/5 thôn Quan Độ có truyền thống làm nghề buôn bán phế liệu, tái chế nhôm ở xã Văn Môn. Hơn 20 năm trước, bà con trong thôn đã bắt đầu thu mua phế liệu về sơ chế bán kiếm lời. Từ năm 2010 trở lại đây, hàng vạn tấn phế thải chủ yếu là dây điện thải, thiết bị điện tử hết “đát”… trên cả nước được người dân nơi đây thu mua sơ chế lại.

Nhiều người trong làng xây nhà tiền tỉ cũng nhờ nghề buôn phế liệu. Mà người buôn phế liệu nào có vất vả, khó nhọc gì như xưa đâu. Dân mua dây điện, thiết bị điện máy bóc tách cõi đồng, sắt thủ công. Sau khi “tút” lấy lõi đồng, thương lái sẽ đánh ôtô, xe tải vào tận làng bao trọn gói phế liệu” – Giang giảng giải cấp tốc những kiến thức trong việc tái chế phế liệu thủ công khiến chúng tôi hoa mắt, chóng mặt.

Tôi đi hết bất ngờ này đến bất ngờ khác là bởi, cái nghề không công nghệ, không bí quyết này mang lại lợi nhuận cao, làm thay đổi cuộc sống vật chất, tinh thần của người dân địa phương… Thế nhưng chuyện không chỉ có thế!

Vậy có phải đống rác lộn xộn gây nghẽn cống nước mà Giang móc trước đó có nguồn gốc trong làng mà ra, tôi thắc mắc. Giang chưa vội trả lời mà tiếp tục đưa chúng tôi ra tận cánh đồng gần làng. Hóa ra, đây là 1 bãi đất rộng khoảng 300 mét vuông là nơi dân làng tập kết rác thải, phế liệu để ngành môi trường huyện nhận mang đi xử lý. Đối diện bãi rác, 1 đám cháy đen xì, mùi khói độc sộc thẳng vào mũi.

“Lại đốt lén rồi. Vô ý thức đến thế là cùng! Đồ điện, bình ắc quy, thiết bị điện tử mà đốt để lấy lõi đồng, sắt thế này là phản khoa học. Đốt vậy dân nào chịu nổi” – anh Ngô Văn Thu (SN 1982, người dân thôn Thụy Lôi, huyện Đông Anh, Hà Nội) vừa đậu xe giữa ruộng vội bật tách tách điện thoại quay toàn bộ sự việc làm bằng chứng.

“Toàn bộ phế liệu của dây diện, đồ điện tử đều được tập kết ra khu vực bãi rác. Nói vậy nhưng có 1 bộ phận người dân thiếu ý thức, lợi dụng đêm khuya, mang dây điện ra ruộng đốt trộm hoặc vứt nham nhở đầy đồng. Chúng tôi tuyên truyền rồi vận động nhưng không hiệu quả.

Chúng tôi tiếp tục mật phục nhiều lần, nhưng chưa bắt tận tay được đối tượng nào. Vậy nên mới có chuyện, trưởng thôn đi đầu trong công tác bảo vệ môi trường để làm gương cho người dân” – Giang trả lời câu hỏi còn bỏ ngỏ trước đó của chúng tôi.

Thôn Thụy Lội trên địa giới hành chính thuộc Hà Nội nhưng nằm giáp thôn Quan Độ, lại ở phía cuối gió nên khi phế liệu bị đốt lên, khói theo gió thốc thẳng vào nhà người dân Thụy Lôi.

“Việc họ đốt rác thải nguy hiểm gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của người dân, nguồn nước và môi trường xung quanh… Chúng tôi đã nhiều quay video làm bằng chứng quay gửi đến chính quyền địa phương nhưng đến nay sự việc vẫn tiếp diễn liên tục” – anh Thu bức xúc.

Đánh đổi môi trường

Chuyện vừa kể ở làng nghề phế liệu Quan Độ không phải thiểu số mà tại nhiều làng nghề Bắc Ninh, tình trạng ô nhiễm đang ở mức báo động, đáng lên án. Điều này thể hiện qua số liệu đáng giật mình được UBND tỉnh Bắc Ninh công bố: Trong năm 2015, toàn tỉnh có khoảng 62 làng nghề thì gần 80% trong số đó, người dân phải sống chung với ô nhiễm nguồn nước, không khí…

Sông Ngũ Huyện Khê bị bức tử.

Một ngày cuối tháng 5.2018, chúng tôi có mặt tại Đền Dương Ổ, làng Dương Ổ, phường Phong Khê (TP. Bắc Ninh) để tìm hiểu về giá trị kiến trúc, nghệ thuật của di tích này. Ngôi đền được khởi dựng vào thời Lê này giờ nằm lọt giữa tứ bế nhà máy sản tái chế và sản xuất giấy cả ngày rầm rầm tái chế, nhả khói đen ngòm.

Những người cao tuổi tại Phong Khê kể với chúng tôi, trong đời sống người dân, đền Dương Ổ được xem là nơi linh thiêng, nơi người dân nghỉ ngơi dưới bóng mát sau 1 ngày mùa khó nhọc. Nằm kề đền, con sông Ngũ Huyện Khê bao đời trước như mái tóc mềm mại, cung cấp nguồn nước tươi tiêu cho hành vạn các hộ dân thuộc TP.Bắc Ninh, thị xã Từ Sơn, huyện Yên Phong, Tiên Du (Bắc Ninh).

Hôm chúng tôi đến, ông Nguyễn Văn Như (61 tuổi), người làng bên, đang ráo riết hoàn thiện nốt vài tấm bạt che để vài ngày tới, dân làng tổ chức lễ lớn. Là người địa phương, từ nhỏ, thế hệ của ông Như sinh ra và tắm táp dưới làn nước mát lành của con sông Ngũ Huyện Khê. Thời đó, thanh niên như ông Như ngoài giờ học lại í ới gọi nhau ra sông mò cua, bắt ốc.

Ấy vậy mà cái thời mà ông Như kể với tôi có xa xôi mấy cho cam. Vài chục năm – chưa vơi nửa đời người mà con sông Ngũ Huyện Khê hiền hòa, trong trẻo giờ chỉ còn trong ký ức. “Từ nhiều năm trước, chủ trương phát triển công nghiệp nhẹ, tiểu thủ công nghiệp, làng nghề của tỉnh, làng nghề làm giấy Phong Khê phát triển nhanh chóng.

Các cơ sở sản xuất giấy làng nghề Phong Khê cùng các nhà máy trong cụm công nghiệp Phong Khê 1, 2, Phú Lâm mọc lên bức tử sông Ngũ Huyện Khê. Sông chết tức tưởi, lòng sông hóa 1 màu đen kịt nhưng địa phương bối rối tìm hướng giải quyết. Người dân chúng tôi tiếc nuối nhưng đành bất lực” – ông Như chua xót nói.

Đang tìm giải pháp

Quá trình tìm hiểu thực trạng ô nhiễm môi trường tại nhiều làng nghề, chúng tôi được nhiều địa phương trong các vùng “rốn” ô nhiễm cung cấp hàng loạt văn bản chỉ đạo vào cuộc quyết liệt của ngành tài nguyên tỉnh Bắc Ninh.

Thế nhưng, trong thực tế lại trái ngược với sự quyết liệt trong công tác chỉ đạo; nhiều làng nghề chúng tôi khảo sát đều có chung tình cảnh hẩm hiu; những con sống bị bức tử, dân nơm nớp sống chung với khói độc từ việc đốt rác phế liệu…

Đơn cử như tại xã Văn Môn, người dân tự ý đốt rác nguy hại trong thời gian dài nhưng địa phương không tìm được giải pháp rốt ráo. Mặc dù tỉnh Bắc Ninh đã yêu cầu lãnh đạo UBND huyện Yên Phong nghiêm túc kiểm điểm trách nhiệm của tập thể, cá nhân liên quan để xảy ra tình trạng đốt rác thải tại xã Văn Môn nhưng đến nay, nạn đốt rác thải nguy hại vẫn xảy ra.

Và trong thời gian cơ quan chức năng vào cuộc, những người như anh Thu tập hợp chữ ký của hàng ngàn dân xung quanh làng ô nhiễm để gửi các ban, ngành…