Nguồn gốc 12 con giáp

Ở Trung Quốc cũng như Việt Nam và nhiều nước châu Á khác, lịch của người châu Á được lập theo chu kỳ 60 năm, tương tự như chu kỳ 100 năm (một thế kỷ) của lịch châu Âu. Mỗi năm, lịch châu Á sẽ cho 12 con vật: Chuột (Tý), trâu (Sửu), cọp (Dần), thỏ/mèo (Mão/Mẹo), rồng (Thìn), rắn (Tỵ), ngựa (Ngọ), dê (Mùi), khỉ (Thân), gà (Dậu), chó (Tuất), heo (Hợi) thay phiên chủ trì, gọi là 12 con giáp. Cứ mỗi năm đến Tết Nguyên đán, ở phương Đông, trong đó có Việt Nam lại chào đón một con vật mới biểu tượng cho một năm mới. Ở mỗi quốc gia châu Á, 12 con giáp có thể thay thế bằng những con vật mang tính văn hóa và biểu tượng riêng.

Cứ mỗi năm đến Tết Nguyên đán, ở phương Đông, trong đó có Việt Nam lại chào đón
một con vật mới biểu tượng cho một năm mới. (Hình minh họa)

Theo các nhà nghiên cứu, nguồn gốc 12 con giáp có lịch sử lâu đời và những ghi chép liên quan đã xuất hiện ngay từ thời Tiền Tần.

Một số giải thiết cho rằng 12 con giáp có nguồn gốc từ việc thờ động vật. Trong các xã hội nguyên thủy, năng suất của con người rất kém. Các vật nuôi như lợn, trâu, ngựa có liên quan mật thiết đến các hoạt động nông nghiệp. Các loài động vật như hổ và rắn có thể đe dọa sự an toàn của chính con người và con người cũng sẽ cảm thấy sợ hãi... Tất cả những điều đó đã dần dẫn đến sự hình thành 12 con giáp.

Ngoài ra, một số học giả còn đưa ra quan điểm 12 con giáp không chỉ liên quan đến động vật có thật mà còn có bối cảnh “thiên văn” và liên quan đến mối liên hệ của người cổ đại với các vì sao.

Theo văn hóa Phương Đông, lịch được xác lập theo chu kỳ thay đổi đều đặn của Mặt trăng. Do đó 12 con giáp ứng với 12 giờ trong ngày, 12 tháng trong năm, 12 năm trong một giáp – đó là những nền tảng quan trọng để tính lịch và là dấu hiệu để nhận đoán về số mệnh của từng người theo cung Hoàng Đạo. Ngoài ra, các con giáp còn được liên kết với 12 Địa Chi, và 10 Can với 5 yếu tố tự nhiên Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ. Một chu kỳ của các yếu tố này là 60 năm.

Đến nay, có nhiều giả thiết về nguồn gốc của 12 con giáp. (Hình minh họa)

Trong quyển "Tùng hạ quán chuế ngôn" vào đời nhà Thanh giải thích rằng, việc lựa chọn và xếp thứ tự 12 con vật được căn cứ vào thời gian hoạt động mạnh của các con vật tiêu biểu cho từng loại, mà chọn ra các thứ hạng tương ứng theo chu kỳ 12 thời khắc trong ngày (1 thời khắc tương đương 2 giờ):

- Từ 11 giờ đêm đến 1giờ sáng: Lúc chuột hoạt động mạnh nhất, gọi là giờ Tý.

- Từ 1 giờ sáng đến 3 giờ sáng: Khi ấy, trâu ăn no, nhưng nhai lại cho kỹ, chuẩn bị trời sáng đi cày ruộng, là giờ Sửu.

- Từ 3 giờ sáng đến 5 giờ sáng: Lúc cọp đi săn mồi, rất hung hãn, là giờ Dần.

- Từ 5 giờ sáng đến 7 giờ sáng: Thời điểm này, mặt trời bắt đầu mọc, nhưng mặt trăng vẫn còn chiếu sáng, vì ngọc thố (thỏ) đang bận giã thuốc cho Hằng Nga tiên nữ trên cung trăng, gọi là giờ Mão/Mẹo.

- Từ 7 giờ sáng đến 9 giờ sáng: Đây là lúc quần long hành vũ, gọi là giờ Thìn.

- Từ 9 giờ sáng đến 11 giờ trưa: Rắn về hang, không cắn người, đặt là giờ Tỵ.

- Từ 11 giờ trưa đến 1 giờ trưa: Lúc ánh nắng mặt trời gay gắt nhất, là thời gian ngựa phi nước đại, nên gọi là giờ Ngọ.

- Từ 1 giờ chiều đến 3 giờ chiều: Dê ăn cỏ, gọi là giờ Mùi.

- Từ 3 giờ chiều đến 5 giờ chiều: Khỉ nghịch ngợm, thích kêu hú, là giờ Thân.

- Từ 5 giờ chiều đến 7 giờ tối: Gà về ổ ngủ, là giờ Dậu.

- Từ 7 giờ tối đến 9 giờ tối: Chó bắt đầu đi săn mồi ban đêm, là giờ Tuất.

- Từ 9 giờ tối đến 11 giờ tối: Lúc lợn ngủ say nhất, là giờ Hợi.

Chuột nhỏ nhất sao lại được chọn đứng đầu tiên trong 12 con giáp?

Về lý do tại sao giữa muôn thú chỉ chọn 12 con vật đó làm 12 con giáp? Sao trong bảng thứ hạng, chuột là con vật bé nhất mà lại dẫn đầu? Đến nay, các nhà chiêm tinh học vẫn chưa tìm được câu trả lời chính xác và đầy đủ.

Sao trong bảng thứ hạng, chuột là con vật bé nhất nhưng lại dẫn đầu 12 con giáp?

Tuy nhiên, một giả thiết giải thích rằng thuở xưa mỗi ngày đêm được chia thành 12 thời khắc. Người xưa đã chọn ra 12 con vật mỗi con phù hợp với từng thời khắc trong đó căn cứ vào sự ẩn hiện hàng ngày có tính quy luật của nó. Theo đó thì giờ Tí (11 giờ đêm - 1 giờ sáng) là lúc loài chuột hoạt động mạnh mẽ nhất, như cách lý giải ở trên nên chuột được xếp đứng đầu 12 con giáp. 1 giờ sáng cũng là mốc thời gian đầu tiên của ngày.

Theo dân gian tin rằng chuột có khả năng sinh sản mạnh mẽ. Người xưa mong muốn sinh sản và thịnh vượng cho con cháu đông đúc nên đã nảy ra quan niệm thờ chuột để có nhiều con cái, nhiều phúc lành.

Trên thực tế, ở một mức độ nhất định, mười hai con giáp là đại diện trực quan của mười hai nhánh trên trái đất, mỗi nhánh đều có những truyền thuyết phong phú riêng, sau này dần dần hòa nhập với một số tín ngưỡng và quan niệm dân gian. Trong xã hội hiện đại, chúng còn được coi là linh vật của đầu năm mới.

Cứ mỗi năm đến Tết Nguyên đán, ở phương Đông, trong đó có Việt Nam lại chào đón
một con vật mới biểu tượng cho một năm mới. (Hình minh họa)

Ngày nay, song song với việc sử dụng lịch dương, Việt Nam vẫn đang sử dụng 12 con giáp để phục vụ cho nhiều mục đích quan trọng như tính tuổi, xem ngày tháng tốt để làm những việc lớn như cưới hỏi, làm nhà, khai trương...