Tâm lý con người thường hay bị ngoại vật chi phối, từ khi mở mắt chào đời cho đến phút lâm chung, lòng người không ngừng lưu chuyển: sáng bước ra cửa, ánh mặt trời chiếu rọi thì sẽ cảm thấy tâm tình rất sảng khoái; gặp mưa sẽ cảm thấy ủ dột; gặp điều không như ý thì thấy nóng vội sốt ruột; có được chút đỉnh lợi ích thì sẽ thấy mãn nguyện lắm lắm; được khen thì vui mừng hớn hở; bị chê thì cảm thấy mất mặt buồn rầu… Sống như vậy thì mệt mỏi lắm!

Cũng có người nhận ra được điều ấy, nhưng chẳng biết tìm lối ra ở đâu cả, nên đành để tâm mình bay bổng trong những thú vui riêng. Đó có thể là những chuyến đi bất tận thử thách bản thân mình; là những cảnh thiên nhiên nao lòng mỗi dịp chinh phục một đỉnh núi; là những khi tìm được một món đồ quý hiếm mà mình sưu tập; hay là những dịp sắm sửa được thứ gì mà mình ưng ý lắm. Thế nhưng đó cũng chẳng phải là bị ngoại vật chi phối hay sao?

Trong thiên “Giải tế” sách Tuân Tử có viết: “Nhân tâm tỉ như bàn thủy, chính thố nhi vật động, tắc trạm trọc tại hạ, nhi thanh minh tại thượng”, có nghĩa là lòng người giống như nước trong bát, rót vào một cách nhẹ nhàng không dao động thì tạp chất sẽ lắng xuống dưới, còn nước sạch trong sẽ nổi lên trên.

Người ta nếu muốn được đến tâm không động ấy, thì chẳng phải là nên tu tâm hay sao? Được lợi thì đừng đắc ý, chịu thiệt mà vẫn nhẫn nhịn; không khoe khoang, cũng không đố kỵ; biết coi nhẹ cái lợi của mình, biết nghĩ cho người khác; hiểu rõ trách nhiệm của bản thân nhưng lại không cầu được mất. Làm được như thế thì ắt sẽ luôn tự tại.

Nhiều người cứ thở ngắn than dài, tại sao mình lại không được may mắn như họ, có một người ba, người mẹ giàu, tại sao mình lại không được có một khu đẹp đẽ để làm phòng ngủ, phòng học… vì có được những thứ ấy, nhất định mình sẽ thành công, thành người chiến thắng được tất cả… Điều này sai quá. Tại sao có nhiều người ngủ gầm cầu vẫn có thể đỗ đại học, còn có những người con nhà giàu hẳn hoi, có xe đẹp để đi hẳn hoi, lại hết ra tù vào tội.

Vậy điều khác biệt ở đây là gì: không phải là những điều kiện bên ngoài đâu bạn à, mà là những yếu tố ở bên trong cơ thể bạn mà thôi: bạn đặt mục tiêu như thế nào, và đã làm những gì để đạt được mục tiêu ấy… bạn đã thực sự cố gắng và quyết tâm vượt lên chính mình và số phận hay chưa? Bạn thử hỏi lại mình xem, trong khi người ta thức đến 3-4 giờ sáng để học thì bạn đi đâu, bạn đi bar, nhà hàng, hoặc bạn ngủ nướng, bạn nên nhớ, thành công không có dấu chân của kẻ lười biếng…