Hà Nội – Tết nay đã khác lắm. Đã xa rồi một thời Tết đến chỉ mong có bữa cỗ tươm tất, “thịt mỡ dưa hành câu đối đỏ”. Có phải vì nhu cầu vật chất, ăn uống đã dư thừa, người Hà Nội lại quay quắt nhớ mùi vị Tết xưa?

Tết xưa

Mùi Tết xưa là mùi hăng hắc cay cay tỏa ra từ cái bếp toàn củi gộc luộc bánh chưng. Lửa trong bếp lúc nào cũng phải giữ đỏ rực. Dăm viên gạch xếp chụm lại thế kiềng ba chân, bên trên bắc cái nồi to mấy người khiêng. Từ lúc gói bánh cho đến lúc nổi lửa là khoảng thời gian vui nhất của lũ trẻ con khu tập thể nhà tôi thuở ấy.

Ngày đó, mấy nhà chung nhau mới được một nồi bánh. Các nhà góp thịt lợn, gạo nếp, đỗ, lá dong. Xóm nhà tôi có bố tôi và bác giáo viên gói bánh rất giỏi, được phân công gói. Ngày gói bánh chưng là một sự kiện trọng đại của cả xóm. Người lớn vui, Tết nhất có mấy cái bánh chưng đầy đặn để thắp hương tổ tiên và ăn Tết. Lũ trẻ vui, vừa được thức trông nồi bánh, tha hồ chạy nhảy, chơi tú – lơ – khơ, vừa được gói riêng mấy cái bánh nhỏ xíu vì còn thừa gạo, đỗ, thịt.

Khi bắc nồi luộc bánh, mùi thơm kỳ diệu của khói bếp, củi cháy, lá dong cứ tan trong không gian, bám chặt vào người. Len vào đầu óc non nớt của trẻ con.

Trời rét căm căm, buổi tối cơm nước xong trẻ con tụ tập quanh nồi bánh chưng. Địa điểm luộc bánh là sân nhà tập thể. Hai hàm răng lập cập vì rét và hồi hộp. Chả hiểu sao thời ấy, mùi Tết rõ thế. Từ trước lúc gói bánh chưng đã thấy cái phong vị bảng lảng của tiết trời vào Xuân. Khi bắc nồi luộc bánh, mùi thơm kỳ diệu của khói bếp, củi cháy, lá dong cứ tan trong không gian, bám chặt vào người. Len vào đầu óc non nớt của trẻ con.

Mỗi khi người lớn mở nồi, mùi bánh qua lớp lá dong tỏa ngào ngạt. Đứa nào cũng hít lấy hít để. Không gì tả nổi niềm sung sướng con trẻ. Ngoảnh đi ngoảnh lại đã 20 năm.

Mùi luộc bánh chưng ở đô thị Hà Nội giờ đã hiếm. Khu nhà tôi chỉ còn vài hộ còn luộc bánh vì có thời gian. Bố tôi bảo, có những mùi lưu lại tận sâu trong lòng mình, cả đời người. Bố tôi hay kể chuyện bà nội ngày xưa. Bà lam lũ tần tảo, thương con cháu như những bà mẹ Việt Nam khác. Bát canh măng hay chiếc bánh chưng bà nấu ngày Tết, tới giờ bố tôi còn ngửi thấy trong những giấc mơ về bà.

Tết nay

Tết Hà Nội nay đã khác lắm. Đã nghe trống vắng mùi bếp củi. Ngày trước chỉ Tết mới được ăn bánh chưng. Bây giờ bánh chưng bán quanh năm ngoài chợ, ai mà hì hụi rửa lá dong, gói và luộc bánh cho cực? Nhưng cũng vì thế mà vắng hẳn một mùi vị rất riêng. Một nét văn hóa. Mùi chiếc bánh chưng mới vớt còn thơm mùi lá dong thiêng liêng lắm. Nó không chỉ là miếng ăn. Sâu xa hơn, bánh chưng là dân tộc, là Đất Trời nước Nam. Ngàn đời trường tồn. Như cây đào Tết.

Và Hà Nội đô thị hóa

Vùng đào cổ ngày ấy giờ không còn nữa. Đất trồng đào lùi dần, nhường chỗ cho khu đô thị. Những ông già đạp xe bán đào chọn chỗ khuất nẻo ngay phía sau khu đô thị hiện đại và lớn nhất Hà Nội, lặng lẽ chờ người mua. Phía trước, những chiếc xe hơi bóng lộn tấp nập lăn bánh vào khu đô thị.

Đào Tết với người Hà Nội giống như mai vàng với người Sài Gòn. Trong nhà không có cây đào, chậu quất còn gì Tết nhất. Độ 28, 29 Tết bố và tôi lên làng đào chọn một gốc đào phai rừng. Cây to nguyên gốc, vậy mà bố tôi nhất quyết tự chở về bằng xe máy. Ông bảo, mua thì phải tự chở về mới quý. Chở đào rừng về nhà là thấy xuân về. Trong nhà có cây đào thấy Tết vô cùng thiêng liêng ấm cúng.

Vậy mà 3 năm nay tôi không dám lên cái làng đào ấy nữa. Người thủ đô nào không xót xa nhìn cả một làng đào phải đi tị nạn, trao đất cho người nước ngoài xây những căn nhà gắn mác cao cấp trị giá bạc tỉ, rồi bán lại cho người Việt. Tất nhiên, người giàu.

Đây là một cuộc giành giật không cân sức. Nếu lạc quan, hãy tin vào tính kế thừa của văn hóa. Không có gì chết đi, chỉ chuyển từ trạng thái này sang trạng thái khác. Với người Hà Nội, đào và quất vẫn tồn tại như một biểu trưng của dân tộc tính, không bao giờ bị diệt vong trước cái mới. Những làng đào nổi tiếng đất Thăng Long – Nhật Tân, Phú Thượng dù bị chèn ép đến độ phải bật khỏi mảnh đất cha ông vẫn trụ được và nở hoa ở những vùng đất mới. Liệu sức sống mãnh liệt này có phải là lý do người miền Bắc chọn đào là cây ngày Tết?

Tôi muốn thêm một khúc nhỏ thay lời kết bài viết về mùi Tết xưa. Có lẽ, ngày trước thiếu thốn đủ bề, các loại mùi vị không được phong phú như bây giờ nên trẻ con rất nhớ. Thời khắc trước Giao thừa với tôi luôn là lúc đẹp nhất. Khi mẹ tôi lên sân thượng cúng, bố tôi lại gọi anh em tôi dậy, mặc ấm và chuẩn bị hoa quả, mứt, bánh kẹo. Giao thừa năm nào tôi cũng thấy nao nao trong người. Rất lạ. Thoảng trong tiết Xuân lắc rắc mưa bụi là mùi hương, mùi của Tết. Cái mùi đến tận bây giờ và mãi sau này không thể mất đi.