Khi con nít thành vợ chồng
Ở địa phương này, khoảng giữa tháng 8/2014, đám cưới của hai gia đình chú rể Mang Cướng (15 tuổi, thôn Sông Cạn Trung) và cô dâu Thị Liêng (10 tuổi) đã khiến chính quyền xã hết sức bất ngờ và đau đầu. Tuy chính quyền, đoàn thể xã đã đến tận nơi tuyên truyền, vận động nhưng đám cưới vẫn được tiến hành. Ông Nguyễn Hữu Tọa, Bí thư xã Cam Thịnh Tây, cho biết: 'Khi đám cưới đang tổ chức, chính quyền địa phương biết được thông tin nên đến can ngăn. Dù vậy, hai bên gia đình vẫn nhất quyết tổ chức đám cưới cho con trẻ, chúng tôi cũng không biết làm gì hơn. Bây giờ chỉ còn biết vận động hai cháu đến trạm xá để được tư vấn phòng tránh thai, đợi khi đủ tuổi sinh nở mới có con để tránh ảnh hưởng đến sức khỏe'.
Tìm đến nhà cha mẹ Liêng, phía trước, dòng chữ 'Trăm năm hạnh phúc' dán trên tường vẫn còn mới tinh. Vào bên trong nhà, bà Thị Bền (40 tuổi, mẹ Liêng) cho biết, vợ chồng con gái mình vừa đi chơi bên nhà hàng xóm. Bà bỏ dở mũi kim đang khâu áo, đứng dậy sang nhà hàng xóm gọi các con về. Một lát sau, đôi vợ chồng trẻ lon ton về đến nhà. Chưa kịp hỏi câu nào, 'ông chồng trẻ' đã thối lui: 'Mẹ với em Liêng ngồi đi, con đi làm cái ná với mấy thằng bạn để chiều đi bắn chim chơi', rồi nhổm dậy chạy mất tích.
Bà Bền phân trần: 'Nhà tôi có hai chị em con Liêng, bố nó đã chết gần một năm nên trong nhà không có đàn ông. Từ ngày Liêng lấy chồng thì vợ chồng nó ở đây luôn, nhưng tụi nó có biết làm gì đâu, chỉ đi chơi. Lâu lâu thì thằng Cướng cũng phụ tôi đi rẫy một vài hôm. Chú thấy đấy, cái áo rách mà con Liêng có biết vá đâu, tôi phải vá cho nó mặc'.
Trẻ em mới lớn tại vùng đất này đã có 'con bồng con bế' (ảnh minh họa)
Bà Bền than thở về hoàn cảnh gia đình. Nhà bà thuộc dạng 'nghèo cùng đinh' ở làng, đã thế tai họa ập đến trong lần chồng bà đi rẫy không may bị rắn độc cắn chết. Mẹ và chị đi rẫy, Liêng ở nhà một mình, không biết từ khi nào, Cướng ở cách đó chục nóc nhà thường tới rủ cô chơi trò ô ăn quan. Một lần, hai lần, ba lần… năm bảy chục lần, bây giờ Liêng cũng không nhớ rõ Cướng đến nhà mình bao nhiêu lần. Chỉ biết, một buổi chiều đầu tháng 8, trong lúc chơi trò con nít, Cướng nắm tay Liêng rồi bảo: 'Anh yêu em. Để anh về nói với cha mẹ anh tới nhà hỏi cưới em cho anh nhé'. Liêng không nói gì, mỉm cười gật đầu.
Tối hôm đó, Liêng kể lại câu chuyện lúc chiều cho mẹ và chị gái nghe. Bà mẹ gật đầu: 'Chị mày chưa có chồng nhưng mày muốn lấy chồng thì tao gả chứ biết sao. Thôi thì mày cứ lấy đi, chứ như chị mày thì ế mất. Mai mốt bảo bên ấy qua đây, rồi tổ chức đám cưới'.
Ba hôm sau, cha mẹ Cướng qua nhà thưa chuyện, rồi mấy ngày sau đó một đám cưới nhỏ được tổ chức. Đôi 'con nít' hàng ngày vẫn chơi trò ô ăn quan nên vợ nên chồng trong sự ngỡ ngàng của bản làng và trước sự bất lực của chính quyền địa phương.
Liêng cho biết: 'Nhà chồng em cũng nghèo giống như nhà em. Cha mẹ chồng em cũng đi làm rẫy kiếm sống. Chồng em còn có một chị gái lớn hơn 2 tuổi đã lấy chồng hồi năm trước, một em gái nhỏ hơn 2 tuổi cũng sắp lấy chồng rồi. Em về bên ấy mấy lần nhưng chẳng biết làm gì nên cha mẹ chồng bảo về bên nhà em ở, làm được cái gì thì làm'.
Hỏi: 'Em có chồng sớm thế này thì việc sinh con đẻ cái như thế nào?', Liêng chỉ cười chứ không nói gì. Người mẹ tủm tỉm cười: 'Nó chưa thành người lớn thì làm sao có con được. Nó chưa đến tuổi dậy thì thì làm sao có con. Nhìn bộ nó to vậy nhưng mới có mười tuổi thôi, nếu đi học thì nó mới học lớp 5 chứ mấy. Nó có con thì làm sao biết chăm sóc được'.
Già làng Bo Bo Thê Nai, ở cạnh nhà Liêng, cho biết: 'Già ở gần gia đình Liêng, trước khi đám cưới diễn ra già có đến nhà chỉ ra cái dở của việc tảo hôn với mẹ con bé. Nhưng nó không nghe, nó nói tụi nhỏ thương nhau thì cho cưới thôi. Già giận lắm! Con bé còn nhỏ, như cái cây mới nhú cành, làm sao làm vợ, làm mẹ được'.
Làm mẹ khi còn trẻ con
Theo chỉ dẫn, chúng tôi đến nhà em Mấu Thị Kim Phượng (14 tuổi, ở thôn Thịnh Sơn). Kim Phượng lấy chồng năm 13 tuổi, giờ là mẹ của đứa con 3 tháng tuổi. Lúc khách đến, Phượng đang hát đưa con ngủ bằng tiếng Raglai. Bà mẹ trẻ lật đật ngồi dậy cột lại mớ tóc rối. Đứa trẻ bị đặt xuống đột ngột nên khóc thét, đôi bàn tay trẻ con của Phượng luống cuống ẵm con, vụng về cho con bú. Do không biết cách ẵm, cách cho bú nên đứa trẻ cứ ngằn ngặt khóc, Phượng đành đưa mắt cầu cứu bà ngoại. Nằm trên đôi tay bà, nghe tiếng hát ru của bà, đứa trẻ mới thôi khóc.
Khuôn mặt vẫn còn đầy nét trẻ con, Phượng hồn nhiên cho biết: “Em không nhớ đám cưới mình tổ chức tháng nào, chỉ nhớ năm ngoái khi đang học dở lớp 8 thì nghỉ học để lấy chồng. Chồng em là Mang Sưa năm nay 17 tuổi ở thôn Sông Cạn Trung. Gặp nhau vài lần, ưng cái bụng nên tụi em xin cha mẹ cho cưới. Cưới xong, chồng theo cha mẹ lên rừng phát rẫy trồng bắp, khi nào con lớn, em cũng theo chồng lên rẫy làm”.
Làm mẹ ở tuổi 14 nên Phượng trông già hơn so với các bạn cùng lứa. Hỏi Phượng có buồn khi giờ này các bạn cắp sách đến trường, còn mình ở nhà trông con. Phượng cười hồn nhiên: 'Em không buồn vì không thích đi học, còn chăm em bé thì nhờ mẹ, nhờ dì gần nhà'. Nói rồi cô bé đứng dậy sang nhà hàng xóm chơi với mấy người bạn.
Theo tìm hiểu, Phượng và Sưa cưới nhau không tiền, không của cải, phải ở nhờ nhà cha mẹ. Để có cái ăn, hàng ngày Sưa đi làm thuê làm mướn, bữa nào nghỉ làm thì lên rẫy tỉa bắp cùng bố mẹ, riêng Phượng thì ở nhà chăm con. Bữa cơm chính của Phượng là tô cơm trắng ăn kèm với vài lát đu đủ luộc. Hỏi ăn như thế lấy sữa đâu cho con bú, mẹ Phượng cho biết: 'Không có sữa cho con bú cũng phải chịu chứ biết sao. Nhà nghèo thì làm gì có tiền mà ăn đầy đủ, làm gì có tiền mà mua sữa ngoài cho con bú. Phải chấp nhận nuôi con, nuôi cháu như vậy thôi chú à'. Nói đoạn, bà ngoại trẻ cười: 'Trời sinh voi sinh cỏ mà lo gì'.
Đi kèm với nạn tảo hôn là tình trạng đẻ nhiều, đẻ dày. Theo tìm hiểu, nhiều gia đình ở địa phương, bố mẹ mới ngoài 20 tuổi đã có 3 – 4 đứa con 'trứng gà trứng vịt'. Trẻ thiếu ăn, thiếu mặc, không được học hành, không được chăm sóc đầy đủ về dinh dưỡng, y tế và tinh thần. Không những thế, cuộc sống của những gia đình trẻ lâm vào cảnh khó khăn do chưa có kiến thức và hiểu biết để tự lo cho cuộc sống gia đình. Nhiều trường hợp mâu thuẫn, cãi vã, thậm chí đánh đập nhau.
Bà Cao Thị Kim Dung, Chi hội trưởng Hội Phụ nữ xã Cam Thịnh Tây, cho biết: 'Hiện nay, công tác tuyên truyền vận động đồng bào Raglai về vấn đề tảo hôn đang gặp nhiều khó khăn. Mỗi năm, địa phương mở 1 đợt tuyên truyền về dân số. Đối với các hoạt động của chi hội phụ nữ xã thì 3 tháng tổ chức 1 lần, nhưng do nhận thức của một số người dân còn kém nên không có hiệu quả. Nhiều vụ tảo hôn, trong khi đó, sự phối hợp trong công tác tuyên truyền, vận động của các cơ quan, đoàn thể, tổ chức hội từ xã đến thôn, bản vẫn còn hời hợt, ngại va chạm. Chính vì vậy, nạn tảo hôn trên địa bàn xã đang là mối lo của chính quyền địa phương'.