Trung Quốc đầu tuần này lần đầu quốc tế hóa vấn đề giàn khoan 981 ở Biển Đông bằng cách nộp tuyên bố chống lại Hà Nội lên Tổng thư ký Liên Hợp Quốc. Bộ Ngoại giao Trung Quốc cũng phát đi bản tuyên bố với tựa đề: "Hoạt động của giàn khoan HYSY 981: Sự khiêu khích của Việt Nam và lập trường của Trung Quốc". Văn bản chỉ trích hành động nước này gọi là "khiêu khích" của Việt Nam, và cung cấp "bản đề cương toàn diện nhất đến nay về tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc với quần đảo Paracel (Hoàng Sa)".
Cuối ngày 9/6, tuyên bố được đăng trên trang web của phái đoàn thường trực Trung Quốc tại Liên Hợp Quốc. Theo AP, ông Vương Dân, phó trưởng phái đoàn Trung Quốc tại Liên Hợp Quốc đã gửi tuyên bố tới Tổng thư ký Ban Ki-moon, đề nghị ông lưu hành, gửi tới tất cả các thành viên Đại Hội đồng.
Theo Diplomat, về bề nổi, việc Trung Quốc quyết định đưa tranh chấp lên Liên Hợp Quốc khá khó hiểu. Bởi từ trước đến nay, Trung Quốc vẫn liên tục chỉ trích các nước có tuyên bố chủ quyền chồng lấn với nước này, cũng như các bên thứ ba như Mỹ, về vấn đề mà nước này cho là âm mưu "quốc tế hóa" vấn đề.
Thay vào đó, Trung Quốc có chủ trương rằng các bên tuyên bố chủ quyền trong tranh chấp Biển Đông cần giải quyết vấn đề lãnh thổ bằng đàm phán song phương, trực tiếp. Khi đó, ảnh hưởng Trung Quốc gây ra đối với các nước láng giềng nhỏ hơn sẽ là lớn nhất.
Những hành động bị Trung Quốc chỉ trích bao gồm việc đơn giản là nêu vấn đề tại các diễn đàn khu vực như Đối thoại Shangri-La hay hội nghị thượng đỉnh Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Bên cạnh đó, Bắc Kinh cũng từ chối đáp lại vụ kiện của Philippines tại Tòa án Trọng tài Quốc tế, liên quan đến tranh chấp lãnh thổ của hai nước ở Biển Đông.
Quốc tế hóa vì sợ kiện?
Nguyên nhân căn bản khi Trung Quốc quốc tế hóa vấn đề giàn khoan 981 gần quần đảo Hoàng Sa nhiều khả năng là nước này muốn chứng minh không có tranh chấp lãnh thổ trong vụ việc. Trung Quốc hiện kiểm soát trái phép quần đảo Hoàng Sa và từ chối công nhận rằng tranh chấp lãnh thổ tồn tại ở đây. Cùng với đó, nước này xuyên tạc rằng việc Việt Nam ngăn giàn khoan hoạt động là một hành động gây hấn không được kiểm soát, vì vậy Liên Hợp Quốc trở thành nơi phù hợp để giải quyết vấn đề.
Trên thực tế, quyết định đưa vấn đề lên Liên Hợp Quốc nhiều khả năng phản ánh mối quan ngại đang gia tăng của Bắc Kinh, trước việc các nước láng giềng sử dụng luật quốc tế để đối phó với sức mạnh quân sự Trung Quốc.
Ngoài Philippines, Việt Nam cũng đang tính đến khả năng kiện lên tòa án quốc tế để phân xử vấn đề quần đảo Hoàng Sa, kể từ khi Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan hồi tháng trước. Nếu làm vậy, họ có thể sẽ được nhiều nước ủng hộ toàn diện, trong đó có Nhật, Australia, Mỹ....
Bằng cách chủ động đưa vấn đề lên một cơ quan quốc tế và vạch ra những yêu sách chủ quyền, Trung Quốc có thể đang cố làm Việt Nam nản chí, không kiện theo luật quốc tế nữa, từ đó răn đe những nước khác. Chiến lược này có vẻ rõ ràng, thể hiện qua bản đề cương cũng như cố gắng gắn những yêu sách với công ước quốc tế như UNCLOS.
Tuy nhiên, đây là một canh bạc nguy hiểm, khi Trung Quốc quốc tế hóa tranh chấp, dựa vào luật quốc tế để làm cơ sở cho yêu sách chủ quyền và việc giải quyết tranh chấp. Đường "lưỡi bò" của nước này nhìn chung về cơ bản mâu thuẫn với luật quốc tế. Do đó, Trung Quốc mạo hiểm khi tạo ra một tiền lệ nước này sẽ không muốn ủng hộ trong nhiều vụ việc tương tự.
Điều thú vị là ông Vương phát biểu hôm 9/6 trong một buổi họp kỷ niệm 20 năm UNCLOS có hiệu lực. Theo bản tường thuật bằng tiếng Anh trên trang web Liên Hợp Quốc của Trung Quốc, diễn văn của ông Vương không đề cập trực tiếp đến Việt Nam hay Biển Đông. Thay vào đó, ông ca ngợi UNCLOS và cho rằng Trung Quốc chấp hành đầy đủ công ước, trước khi nói thêm rằng "quyền hợp pháp của các nước là độc lập chọn con đường hòa bình" giải quyết bất cứ tranh chấp nào.
"Chính phủ Trung Quốc tin rằng biện pháp hiệu quả nhất để giải quyết hòa bình tranh chấp hàng hải là đàm phán và tham vấn giữa các bên liên quan trực tiếp đến tranh chấp, trên cơ sở tôn trọng thực tế lịch sử và luật quốc tế. Đây cũng là điều phần lớn các nước làm để giải quyết thành công tranh chấp hàng hải của họ", ông Vương nhấn mạnh.
Phát biểu của ông Vương cho thấy rằng Trung Quốc khá kiên định lập trường đàm phán song phương giữa các nước có các tranh chấp hàng hải, và bài phát biểu có thể là một lời nhắn nhủ đến các nước khác.
>> BẤM ĐÂY ĐỂ XEM TOÀN BỘ DIỄN BIẾN TÌNH HÌNH CĂNG THẲNG TRÊN BIỂN ĐÔNG