Ông chủ Chiêu của trại hòm Vạn Phước cho tôi biết dịch vụ mai táng bắt đầu bằng việc tẩm liệm cho người chết cho đến lúc an táng. Nhà nào gọi điện đặt hàng, trại hòm lập tức cử người đến. Trước đây người trang điểm, tẩm liệm hành nghề riêng biệt, nay dịch vụ phát triển, các trại hòm kiêm luôn việc này.
Kỹ nghệ tẩm liệm
Hôm đó, tôi được đi cùng với ông Cao, một “chuyên viên” tẩm liệm, trang điểm của trại hòm. Ông Cao ngoài 50 tuổi, người dong dỏng, da ngăm đen, ánh mắt đục ngầu đặc trưng của dân hành nghiệp xác chết. Nhưng ông có giọng nói nhỏ nhẹ rất tình cảm. Khổ chủ hôm ấy là một người trẻ, chết vì tai nạn giao thông. Trước khi đi ông dặn kỹ, không được chụp hình lúc liệm xác, vì đó là điều cấm kỵ của cả dân nghề lẫn gia chủ. Căn nhà nhỏ nghi ngút nhang khói, tiếng khóc sụt sùi. Ông Cao vừa rít xong điếu thuốc, xoa hai tay vào nhau tiến lại cái giường nhỏ. Thuần thục và nhanh gọn như lập trình, ông cởi bỏ quần áo của người chết, dùng từng miếng bông gòn lớn thấm thứ chất lỏng gồm nước ấm và rượu lướt đều trên từng phần thi thể. Tôi thoáng rùng mình ngó trúng cặp mắt người chết hãy còn trợn ngược trên khuôn mặt trắng ệnh của người chết. Ông khẽ dùng tay vuốt cặp mắt ấy nhắm nghiền lại. Chưa đầy 15 phút, thi thể co quắp đã mềm mại, hai tay gác lên bụng, tươm tất bộ áo quan, như người đang ngủ.
Tôi thắc mắc tại sao gia đình không vuốt mắt thì được ông cho biết nhiều gia chủ sợ không dám vuốt. “Chấn thương nội, có lẽ bị xuất huyết não. Thôi thì cũng mừng vì ra đi còn nguyên vẹn”-ông tỉnh bơ chia sẻ. 30 năm làm nghề, tẩm liệm hàng trăm hàng ngàn người chết, ông ớn nhất là xác tai nạn. Có lần liệm cho một người bị tàu hỏa cán làm ba khúc. Ông phải nhặt từng bộ phận đem về ghép lại cho vào bao ni lông rồi bỏ vào quan tài. Loại thi thể thứ nhì mà ông ái ngại là chết trôi và người bị AIDS giai đoạn cuối. Ông kể có lúc đang rửa, da tróc ra từng mảng, thịt thối rửa lở loét bốc mùi tanh tươm. “Mấy ngày đầu đi làm, về ói mửa suốt ngày, không ăn uống gì được”-ông kể-“Giờ quen rồi, ngày nào cũng liệm xác, có ngày liệm vài đám”.
Phu đào mộ trong giờ rảnh rỗi ở nghĩa trang Gò Dưa
Tôi thoáng thấy trong lỉnh kỉnh đồ nghề ông mang theo có mấy hộp đựng son phấn. “Cái này là để trang điểm cho người chết nếu gia chủ yêu cầu. Hồi trước cũng có nhiều người theo nghề chuyên biệt nhưng nay không còn nữa, trại hòm kiêm luôn”-ông phân tích. Xác chết dù là nam hay nữ đều dùng loại son phấn này. Mặt người chết hầu hết vàng ệnh, môi thâm tím. Ông sẽ phớt lớp phấn nhẹ lên mặt, tô son môi người cho hồng hào. Có nhiều người chết kỳ lạ, mắt vuốt mãi không khép, cứ dựng ngược lên. Phải lấy giấy tẩm rượu đốt huơ lên cho mí mắt mềm ra, lúc đó mới vuốt xuống được. “Thời này ít ai yêu cầu trang điểm, chỉ khi gặp xác chết “xấu” quá, cần xử lý lại cho tươm tất thì mới phải làm”-ông Cao tâm sự. Khó nhất là trang điểm cho những xác giữ lâu. Những người này thường là gia đình giàu có hoặc thân nhân ở nước ngoài. Ngoài việc trang điểm kỹ lưỡng đặt trong quan tài bằng kính để lộ mặt, xác còn phải được bảo quản bằng một công nghệ cực kỳ công phu. Xác chết muốn giữ được lâu phải tiêm ít nhất một lít Phoóc-môn vào vùng mặt và vùng bụng để giữ cho da dẻ hồng hào và vi khuẩn chậm phân hủy. Ngoài ra, còn phải lót xung quanh xác cả chục ký đá khô để giữ lạnh và mỗi ngày phải thay đá một lần. Giá mỗi lít Phoóc-môn như vậy giá 1 triệu đồng, đá khô thì 500 ngàn đồng, do trại hòm đặt từ Đài Loan mang về. Đám càng giàu, càng để lâu thì càng cần nhiều đá. Ông kể vừa đi làm cho đám nhà đại gia, dùng hết 100 ký đá, giữ xác cả tuần lễ để chờ con cháu nước ngoài về dự. Chỉ riêng tiền “ướp xác” cũng đã ngốn gần trăm triệu bạc.
Tiện miệng tôi hỏi luôn giá cả khâu tẩm liệm, ông Cao cười tâm sự, người tẩm liệm chỉ nhận tiền trả ơn của gia chủ, không có giá cố định. Thường thì vài trăm ngàn, đám nào “xộp” thì cỡ một triệu. Có đám nghèo quá quên luôn hậu tạ, ông cũng chẳng bao giờ phàn nàn. “Mình làm phước, có tiền hay không thì cũng phải nhẹ nhàng cẩn trọng để người ra đi yên lòng. Nghĩa tử là nghĩa tận mà”-ông nói nhẹ nhàng.
Nỗi buồn phu bốc cốt
Ngoài việc tẩm liệm, trước đây ông Cao từng hành nghề đào huyệt mộ, bốc cốt... tất tần tật những gì liên quan đến xác chết. Bây giờ đã vào “biên chế” trại hòm, công việc bó hẹp lại. Việc bốc cốt giờ đây cũng do các nghĩa trang tự đảm nhận, không còn bát nháo như trước. Từ chỉ dẫn của ông, tôi đến nghĩa trang Gò Dưa, Q.Thủ Đức. Gặp tôi, ông Sáu Trung, 54 tuổi, một phu đào mộ lâu năm ở nghĩa trang cười rất tươi. Ông già hiền lành đen nhẻm. Ở nghĩa trang này, ông cùng con trai chuyên chăm sóc mộ, đào huyệt và cả bốc cốt, một nghề cha truyền con nối. Ông Trung đã gắn bó với nghĩa trang Gò Dưa gần 25 năm. “Làm nghề này là hưởng lộc người chết để lại, hoa quả trái cây nhiều lắm. Nghề bốc cốt nó vậy, làm cái người ta không dám làm, ăn cái người ta không dám ăn”-ông lởi xởi nói rồi lấy dĩa trái cây trên mộ mời khách.
Một cảnh tẩm liệm cho người chết
Nghĩa trang Gò Dưa có hàng ngàn mộ, việc chăm sóc, đào huyệt và bốc cốt có hàng chục người làm, do ban quản trang quản lý. Hồi chưa vào nghĩa trang ông từng đi hành nghề bốc cốt. Danh tiếng ông “nổi” tới mức gặp “ca khó” người ta nghĩ ngay đến tên ông. Ông kể, khó nhất là mộ lính cũ được chôn trong thùng kẽm, đào đất xong phải khoan cắt. Hay những ngôi mộ bằng bê tông chắc, phải đào lỗ chuột, thò tay vào lần mò bên trong lấy ra từng khúc xương. Thấy tôi lợm giọng, như để tăng thêm phần kinh dị, ông Trung cười ha hả vỗ đùi nói: “Nhằm gì. Nhiều xác xương còn dính vào thịt, phải dùng tay gỡ ra”.-ông kể tiếp: Có nhiều hài cốt chôn cất thế nào không biết, thịt đã ra hết thành đất, duy chỉ còn cái hộp sọ là vẫn còn não và mắt nhầy nhục bên trong. Mỗi lần như thế, phải cho nước vào bên trong lắc mạnh cho đến khi thứ dịch nhầy nhụa ấy chảy ra hết mới thôi. Có lần ở Long An, nhóm ông nhận bốc mộ giữa cánh đồng nước. Vừa đào mộ lên gặp ngay cái xác nữ trong bao ni lông nổi lềnh bềnh. Nhóm ông phải khuân cái xác lên, tát hết nước trong mộ rồi chôn lại.
Theo lời ông, nghề bốc cốt hãi hùng như vậy nên không nhiều người dám làm. Hồi thập niên 80, 90 thế kỷ trước, giá mỗi lần bốc cốt rẻ cũng năm trăm ngàn đồng, đắt thì một triệu, số tiền không nhỏ. Bây giờ đã vào nghĩa trang, gia đình bốc cốt có hợp đồng, nghĩa trang cho lại bao nhiêu hưởng bấy nhiêu. Cộng với việc chăm mộ và đào huyệt, ông cũng đủ nuôi gia đình. “Làm cái nghề này chỉ mong đủ sống, chứ có ai mong giàu. Mình làm cả đời có khi không bằng người ta bỏ tiền chôn một đám”-ông nói rồi kể. Hơn chục năm trước, ông chứng kiến một lễ chôn cất của một cô gái bị bệnh chết trẻ ở Bình Thạnh. Cả nhà cô đều định cư bên Pháp, của cải ê hề. Gia đình chôn theo người chết cả trăm cây vàng, đeo và rải quanh người. Quan tài người chết được đúc bê tông thành khối dày cả mét bao quanh rồi chôn xuống đất. Sau này bốc mộ, người ta thuê cả xe cầu trọng tải lớn mang khối bê tông ấy xuống Bình Dương chôn cất. “Đó chú thấy, người chết giàu gấp trăm người sống. Đời nó vậy buồn làm chi”-chỉ vào người con trai đang cặm cụi bên mấy ngôi mộ, ông tiếp: “Tui vào nghề hồi nó biết chạy. Giờ nó cũng đã theo nghề hơn chục năm rồi. Cả nhà bốn miệng ăn nhờ cả vào nó”.
Tôi hỏi tiếp xúc với xác chết, với xương cốt hoài ông ám ảnh không? Thì ông cười xòa làm riết rồi quen. Người chết không sợ, chỉ sợ người sống. “Làm cái nghề này riết người ta gọi mình là “cô hồn sống”, chẳng ai dám lại gần”-ông Trung cười chua chát. Đã chọn nghề này là chấp nhận cô đơn, buồn tủi. Ông nói hàng ngày hai cha con chỉ có nhau là bạn, quân quẩn ở nghĩa trang nói chuyện với nhau. Riết rồi nghĩa trang như nhà, xã hội bên ngoài nhiều khi cha con ông không biết đến. “Ai cũng lo sợ xa lánh thì lấy ai lo cho người nằm xuống? Nhiều lúc cũng muốn kiếm nghề khác làm nhưng lại thấy bứt rứt. Thôi thì mình cứ làm thôi, coi như lấy việc phúc làm của cho con cháu”-ông nói rồi lặp lại giọng cười hiu hắt.